Tarihi Gelişimi, Kurumları ve İşleyişi Bakımından Yeni Zelanda Devleti’nin Hükümet Sistemi

İngiltere’nin kendine özgü dinamikleri içerisinde ortaya çıkmış bulunan çoğunluk hâkimiyeti esasına dayalı bir parlamenter sistemi ifade eden“Westminister Modeli”, Ada’nın dışında da, en saf haliyle olmasa dahi, uygulanmış bir modeldir. Emperyal bir imparatorluk olan Birleşik Krallığın kendi hükümet sistemini, Kanada, Avustralya ve Yeni Zelanda gibi kolonilerine de yerleştirmiş olduğu gözlemlenebilir 1 . Çalışma konumuzu oluşturan Yeni Zelanda, bir parlamenter monarşidir. Dünya üzerinde yazılı bir anayasaya sahip bulunmayan birkaç ülkeden birisi olan Yeni Zelanda’da anayasal yapı bir üstün belgeden değil, Yeni Zelanda Parlamentosu yanında bir dönem Birleşik Krallık Parlamentosunca da çıkarılmış bazı kanunlardan ( -ki bunlar arasında Constitution Act, Electorial Act, Imperial Laws Application Act, New Zealand Bill’s of Right Act, Supreme Court Act sayılabilir), mahkemelerin istikrar kazanmış içtihatlarından geliştirilen özellikle yurttaşların temel haklarına ilişkin ilkelerden yani “common law ilkeleri” nden ve “anayasal teamüller” den oluşmaktadır. İnceleme konumuz olan Yeni Zelanda hükümet sistemi açısından ise en önemli anayasal metni ise 1986 tarihli Constitutional Act teşkil edecektir Çalışmadaki amacımız Yeni Zelanda’nın mevcut hükümet sistemini kapsamlı biçimde incelemektir. Bu nedenle sistemin mevcut durumu ve işleyişi konusu hukuki yaklaşım çerçevesinde ayrıntılı olarak ele alınacaktır. Ancak bunu yaparken sistemin ülkeye yerleştirilmesi sürecinde yaşanan önemli olaylara da atıfta bulunmak kaçınılmazdır. Yine Yeni Zelanda hükümet sisteminin yukarıda açıklanan şekliyle Westminister Modeli ile olan ilişkisi nedeniyle yeri geldikçe ana modele dair tespitler ve kıyaslamalarda bulunmakla yetinilecek, Model’den kaymalar olup olmadığı saptanmaya çalışılacaktır. Ayrıca, Model’i uygulayan diğer ülkelerdeki hükümet sisteme dair tercihler ve bunların sistem üzerinde yarattığı sonuçlar da bu çalışmanın kapsamı dışında kalmaktadır. Bu yazıda, Westminister Modeli’ni uygulayan ülkeler arasında karşılaştırmalı bir çalışma yapmak ve belirli sonuçlara varmak amaçlanmadığından çalışmada karşılaştırmalı bir inceleme yöntemi benimsenmemiş, vakıa incelemesi yöntemi tercih edilmiştir .