Aydınlanma, Hristiyanlık ve Deizm

Öz Batı düşünce ve siyaset tarihinde Aydınlanma ve din arasındaki ilişkinin niteliği konusu sosyal bilimler içinde önemli bir tartışma alanıdır. Sosyal bilimler alanında bu ilişki çoğunlukla bir karşıtlık üzerinden incelenmiştir. Buna göre Aydınlanma veya daha genel bir ifadeyle modernite din karşıtı bir siyaset ve felsefedir. Hatta Aydınlanmanın din açısından genel karakteristiğinin deizm ve ateizm olduğu yönünde bir fikir oluşmuştur. Bu makalede Aydınlanma düşüncesi ve hareketine yönelik böyle bir okumanın tek ve zorunlu okuma olamayacağı ileri sürülmektedir. Aydınlanma ve din arasındaki ilişki basitçe bir karşıtlık veya düşmanlık kategorisine indirgenemez. 18. Yüzyıl Batı siyasi ve toplumsal tarihine baktığımızda etkili ve anlamlı bir deizm ve atezim hareketinin varlığından söz etmek imkansızdır. Hatta aksine 18. Yüzyılda Hristiyanlık Batı toplumları içerisinde önemini muhafaza etmiştir. Bu dönemde din kamusal alan içerisinde varlığını sürdürmüştür. Elbette 18. Yüzyıl Hristiyanlığı, Reformasyon sonrası gelişmeler nedeniyle Ortaçağ’daki durumundan farklılıklar göstermiştir. Protestan Hristiyanlık düşüncesi Batı tarihinin tüm yönlerini etkilemekle birlikte, bu hareketin etkisiyle Katolik dünyası içerisinde de farklılıklar oluşmaya başlamıştır. Tüm bu farklı dini hareketler 18. Yüzyıl Batı toplumlarında Hristiyanlığın çeşitlenmesine yol açmıştır. Bu nedenle, Aydınlanma düşüncesinin, din konusunu siyasi ve felsefi düşünceden dışladığı önermesi yeniden incelenmeye muhtaçtır.

Anahtar Kelimeler:

Aydınlanma, 18. Yüzyıl, Modernite, Din, Hristiyanlık

PDF

___

Antognazza, M. R. (2006). Revealed Religion: The Continental European Debate. K. Haakonssen (Ed.), The Cambridge History of Eighteenth-Century Philosophy içinde (s. 666-682). Cambridge: Cambridge University Press.
Barnett, S. J. (2003). The Enlightenment and Religion The Myths of Modernity. Manchester and New York: Manchester University Press.
Brown, J.B., Tackett, T. (2006). Introduction. S. J. Brown and T. Tackett (Ed.), The Cambridge History of Christianity Vol. VII Enlightenment, Reawakening and Revolution 1660-1815 içinde (s. 1-11). Cambridge: Cambridge University Press.
Byrne, J. M. (1996). Religion and the Enlightenment From Descartes to Kant. Louisville, Kentucky: Westminster John Knox Press.
Chatellier, L. (2006). Christianity and the Rise of Science, 1660-1815. S. J. Brown and T. Tackett (Ed.). The Cambridge History of Christianity Vol. VII Enlightenment, Reawakening and Revolution 1660- 1815 içinde (s. 251-264). Cambridge: Cambridge University Press.
Garrard, G. (2006). The Enlightenment and Its Enemies. American Behavioral Scientist, Volume: 49, Number: 5, January 2006, 664-680.
Gillespie, M. A. (2008). The Theological Origins of Modernity. Chicago and London: The University of Chicago Press.
Greyerz, K.V. (2008). Religion and Culture in Early Modern Europe 1500-1800. Oxford: Oxford University Press.
Harrison, P. (1990). Religion and the Religions in the English Enlightenment. Cambridge: Cambridge University Press.
Himmelfarb, G. (2004). The Roads to Modernity The British, French and American Enlightenments. New York: Alfred A. Knopf.
Hudson, W. (2009). The English Deists: Studies in Early Enlightenment. London: Pickering and Chatto.
Jacob, M. C. (2006). The Enlightenment Critique of Christianity. S. J. Brown and T. Tackett (Ed.). The Cambridge History of Christianity Vol. VII Enlightenment, Reawakening and Revolution 1660-1815 içinde (s. 265-282). Cambridge: Cambridge University Press.
Kley, D. K. V. (2006). Piety and Politics in the Century of Lights. M. Goldie and R. Wokler (Ed.). The Cambridge History of Eighteenth-Century Political Thought içinde (s. 110-143). Cambridge: Cambridge University Press.
Lehmann, H. (2006). Continental Protestant Europe. S. J. Brown and T. Tackett (Ed.). The Cambridge History of Christianity Vol. VII Enlightenment, Reawakening and Revolution 1660-1815 içinde (s. 33- 53). Cambridge: Cambridge University Press.
Lehner U. L. (2010). Introduction: The Many Faces of the Catholic Enlightenment. U. L. Lehner and M. Printy (Ed.). A Companion to the Catholic Enlightenment in Europe içinde (s. 1-61). Leiden and Boston: Brill.
Melton, J. V. H. (2011). Aydınlanma Avrupasında Kamunun Yükselişi. F. B. Aydar (Çev.). İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi.
Meyer, D. H. (1976). The Uniqueness of the American Enlightenment. American Quarterly, Vol. 28, No. 2, Special Issue: An American Enlightenment, Summer 1976, 165-186.
Outram, D. (2007). Aydınlanma. S. Çalışkan ve H. Çalışkan (Çev.). Ankara: Dost.
Pocock, J. G. A. (2004). Barbarism and Religion, Volume I: The Enlightenments of Edward Gibbon, 1737- 1764. Cambridge: Cambridge University Press.
Rosenblatt, H. (2006). The Christian Enlightenment. S. J. Brown and T. Tackett (Ed.). The Cambridge History of Christianity Vol. VII Enlightenment, Reawakening and Revolution 1660-1815 içinde (s. 283- 301). Cambridge: Cambridge University Press.
Schmidt, L. E. (2012). Liberal Religious Movements and the Enlightenment. S. J. Stein (Ed.). The Cambridge History of Religions in America, Vol 1 Pre-Columbian Times to 1790 içinde (s. 489-509). Cambridge: Cambridge University Press.
Schmidtz, D., Brennan, J. (2010). A Brief History of Liberty. Malden and Oxford: Wiley-Blackwell.
Thomson, A. (2008). Bodies of Thought: Science, Religion, and the Soul in the Early Enlightenment. Oxford and New York: Oxford University Press.
Torre, J. R. (2008). The Enlightenment in America, 1720-1825 Volume 3 Moral Philosophy Religion. London: Pickering and Chatto.
Whaley, J. (2008). Religion. P. H. Wilson (Ed.). A Companion to Eighteenth-Century Europe içinde (s. 176- 191). Malden and Oxford: Blackwell Publishing.
Zurbuchen, S. (2006). Religion and Society. K. Haakonssen (Ed.). The Cambridge History of Eighteenth-Century Philosophy içinde (s. 779-813). Cambridge: Cambridge University Press.