Azerbaycan Basınında Türkiye ve Türkçülük Konusu (Sovyet Hâkimiyetinin İlk Yıllarında ‘Kommünist’ Gazetesi Kaynaklarına Bir Bakış)
Sovyet Dönemi Azerbaycan basınında Türkiye konusu ciddi merak uyandıran konulardan biri olmuştur. Sovyet hâkimiyetinin ilk yıllarına ait basın organlarında yayınlanmış makale ve haberlerde Türkçülüğe karşıt bir duruş olmasına rağmen Türkiye ve Türkçülük hakkındaki yazıların sayıca fazla ve detaylı olması dikkat çekici boyuttadır. Yayınevleri, Azerbaycan’da İlimler Akademisi’nin veya diğer edebi-kültürel kurumların henüz kurulmadığı yıllarda millî güçleri etrafında toplayan birer merkez rolünde olmuşlardır. Gazeteler bağlı oldukları kurumların siyasetini yürütmek için kurulmuş ve onların maddi desteği ile yayınlarını sürdürmektedirler. Bununla birlikte çalışmamızda odaklanılan “Komünist” gazetesi örneğinde olduğu gibi, bazı gazeteler millî düşünceyi unutmamış, makalelerin çoğunda millî bakış açısı korunmaya çalışılmış ve bunun bir sonucu olarak da çeşitli cezalarla karşılaşılmıştır. “Komünist” gazetesinin bir propaganda gücü olarak alfabe reformu gerçekleştirilmesinde ve Türkoloji kurultaylarının gerçekleşmesinde önemli katkılar sunması da önemlidir. “Komünist” gazetesinde 1920’lerde yayınlanmış makalelerin ana temasını Türkiye-Sovyet dostluğu ve Türkiye ile ilişkilerin geleceğine duyulan güven duygusu oluşturur. Ancak bir süre sonra bu yayın politikasının Sovyet hükümetinin Türkiye’ye sosyalizmi ihraç etmek için iç ve dış siyasetinin bir parçası olduğu açık bir şekilde hissedilmeye başlanır. Gazete yönetimini elinde bulunduranlar bu amaçların gerçekleşmemesiyle birlikte baskılarını artırmaya başlar. Bu noktada yazarlar takip edilmeye başlanır. “Komünist” gazetesinde “milliyetçilik yuvası” olarak nitelendirilen aydın gruplarını dağıtmak için defalarca girişimlerde bulunulur ve bu baskılar birçok tarihi belge ile Azerbaycan kültür tarihindeki yerini almıştır
Anahtar Kelimeler:
“Komünist” gazetesi, Türkiye-Sovyet Dostluğu, Sovyet Dönemi, Milliyetçilik
___
- Ağamalıoğlu, Samed (1925a) . Türkoloji kurultay bize ne vere bilir? /Türkoloji kurultay arifesinde/ “Komünist” gaz.,Baku, 9 Kasım. Agamalıoğlu, Samed (1926) . Birinci Türkoloji kurultayın açılışı sebebiyle tebrik konuşması. “Komünist” gaz.,28 Şubat.
- Ağamalıoğlu, Samed (1925b). “Lenin ve Doğu”. “Bakü", 25 Ocak, s.157
- Aliyev, İlham (2005). Birinci Türkoloji Kurultayın 80. Yıldönümünün kutlanması hakkında Kararname.Halk gazetesi, Baku, 10 Kasım
- Aliyev, İlham (2016). Birinci Türkoloji Kurultayın 90. Yıldönümünün kutlanması hakkında Kararname.Halk gazetesi, Baku,19 Şubat
- Bartold, Vasili (1925). Türkoloji kurultay sebebiyle ( Kurultayın Bakü’de yapılması hakkında). “Komünist”gaz., Bakü, 9 Kasım.
- İsmail, Habib (1921) “Kardeş Hükümetin Sefiri”, Açık Söz gaz., Kastamonu, 09 Ekim. Sayı:304, (9 Teşrin-i evvel 1337), s.1.
- Çobanzade, Bekir (1925). Türkoloji kurultayı (Türkoloji kurultayın gündemindeki meselelerle ilgili) “Komünist” gaz.,9 Kasım (№ 256).- С.4.- (Arap Alfabesinde).
- Habibeyli, İsa (2016) Azerbaycan Millî İlimler Akademisinin Başkan Yardımcısı. “Birinci Türkoloji Kurultayın dersleri ve modern çağışırlar”. “Azerbaycan” gaz., Bakü, 13 Kasım.
- Hasanov, Hasan (2015). Azerbaycanın millî merakları ve devletçilik mefkûresine sadakatle hizmet etmiş basın organı.Halk gazetesi,29 Ağustos.
- Hanbudakov,cEyyup. Millî meseleye dair(1924). “Komünist” gaz.,Bakü, 7 Nisan.
- "Коммунистический интернационал" (Uluslararası komünist) (1920). М., №12,s.2259, 2262.Guliyev, C. (1960). “Doğu halklarının birinci kurultayının 40. Yıldönümü”. “Azerbaycan Komünisti” dergisi, № 9.
- Maharramov, E.A.,Maharramli, A.E. (2009). Halk Gazetesi (“Komünist”) yaranması ve inkişafı tarihinden. Basılmasının 90. yıldönümü sebebiyle. Bakü, “İlim ve eğitim” Yayınevi, s.88.
- Narimanoğlu, Kamil Veli(2006).1926 senesi Bakü Türkoloji Kurultayı hakkında söz. “Latin esaslı yeni Türk alfabesi ve Birinci Bakü Türkoloji Kurultayı” biblografi. Bakü, s.44
- N., N (1925). Türkoloji kurultayın teşkili /Türkoloji kurultayın yapılması için teşkilat komisyonunun göreceği işler hakkında) “Komünist”gaz., Bakü, 9 Şubat.
- Profesör Köpürlüzade ile röportaj. Türkoloji işlerin Türkiye’deki önemi ve ona bağlı yapılan işler hakkında (1926).“Komünist” gaz.,Bakü, 25 Şubat.
- Yoxsul, (1922). “Komünist” gaz., Bakü, 3 Mart
- Yayın Aralığı: Yıllık
- Başlangıç: 2018
- Yayıncı: Ege Üniversitesi