XIX. Yüzyılda Finike’nin İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısından Kesitler

Antalya’nın batısında bulunan ve ismini Fenikelilerin buralarda kurmuş olduğu ticaret şubelerine izafeten aldığı düşünülen Finike, eski çağlardan günümüze birçok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Verimli topraklara sahip bir ova üzerinde kurulmuş olan kentin, doğu-batı güzergâhındaki yol üzerinde bulunması, buranın önemini arttıran faktörlerden olmuştur. Türklerin bölgeye yerleşmeye başladıkları dönemde Pisa Koyu olarak bilinen Finike, bir korsanlık üssü haline gelmiştir. Bizans- Arap mücadelesine de sahne olan bölgeye Selçuklular döneminde Teke Aşireti yerleştirilmiştir. Anadolu Beylikleri döneminde Finike, Menteşe Oğulları’nın talî bir kolu olarak idare edilmiş, bölgenin Osmanlılar eline geçişi Yıldırım Bayezid döneminde gerçekleşmiştir.Finike Osmanlı döneminde de önemini korumuştur. XVII. yüzyılda Mısır İskelesi olarak adlandırılan Finike, iç bölgelerle ulaşımı sağlayan önemli bir liman şehri olmasının yanında zengin ormanlarından elde edilen kereste ihracatıyla da dikkat çekmektedir. Aynı zamanda buraya, bölgenin en büyük kasabası olan 12 saat mesafedeki Elmalı’ya gönderilecek bazı ticarî mallar indirilmiştir. Yine Finike ve çevresinden çıkarılan ve imtiyazı hakkında birçok tartışma yaşanan krom ve manganez madenleri, Finike iskelesinden ihraç edilmiştir. Konumu itibariyle önemli bir liman kenti olan Finike’de, nahiye müdürlerinin çok sık değiştiği tespit edilmektedir. İdari istikrardan mahrum kaldığı görülen Finike Nahiyesi’ndeki bu düzensizlik, havalide kaçakçılık ve yolsuzluğun önünü açan amiller olmuş, devlet memurlarının birçoğu bölgede yolsuzluk ve rüşvet eylemlerine karışmıştır. Vilayet Nizamnamesi’nin uygulamaya konulmasının ardından Elmalı Kazası’na nahiye statüsünde bağlanan Finike, XX. Yüzyıl başlarındaki yeni idarî düzenlemeye kadar mevcut statüsünü korumuştur.

Anahtar Kelimeler:

Finike, Finike Limanı, Teke Sancağı, Antalya

Views From Administrative and Socio-Economic Structure of Finike In The 19th Century

Finike, which is located in the western part of Antalya and considered to be named after the commercial branches Phoenicians built here, has been home to many civilization from ancient times. The fact that the city was built on a plain with fertile soil and its location along the east-west route has been one of the factors that increased the significance of this place. Finike, which was called as the Mısır İskelesi in the 17th century, has been an important harbor city that provided access to the inner region and it also attracted attention with the export of timber from its rich forests. At the same time, some commercial goods to be sent to Elmali, which was the largest town in the region and 12 hours away, were unloaded here. Again, the chrome and manganese mines, which were mined from and around Finike and of which concession sparked debate , were exported from Finike Pier. In Finike, which was an important port city due to its location, it is confirmed that commune directors changed very often. This irregularity in the Finike Commune, which was deprived of administrative stability, became a source of smuggling and corruption in this vicinity in this study, the executive, social and economical structve of Finike is tried to be presented in the light of the Ottoman Archive documents. Moreover, ıts signifiance in the Teke Sanjak, to which it was attached as a seashore settlement is emphasized

Keywords:

Finike, Finike Harbor, Teke Sanjak, Antalya,

PDF

___

BOA., A.MKT.UM., 356/65; 448/44.
BOA., BEO., 126/9409; 303/22703; 826/61906; 1252/93889; 2373/177944; 3516/263632; 3521/264012; 3547/266008; 322300/4298.
BOA., C.DH., 83/4130.
BOA., C.SH., 27/1341.
BOA., DH.İ.UM.EK., 90/70.
BOA., DH.İD., 75-1/73; 145-1/49.
BOA., DH.MKT., 499/28; 919/44; 996/62; 1727/130; 1989/113; 2158/56; 2342/127; 2539/62; 2559/78.
BOA., DH.MUİ., 2-5/6; 27-1/44; 36-1/40; 57/33.
BOA., DH.TMIK.S., 20/14; 23/39.
BOA., HAT., 31426/A-637.
BOA., HRT.h., 387/9.
BOA., İ.AZN., 2/21.
BOA., İ.DH., 1361/1316-Ş-45; 1424/20.
BOA., İ.HUS., 9-1310/Ş-015.
BOA., İ.ŞD., 41/2164; 91/5429.
BOA., KB.MAA.FE., 7/49/45.
BOA.,ML.VRD.d., 1698.
BOA.,ML.VRD.TMT.d., 10022; 10024; 10033.
BOA., MV., 235/5.
BOA.,NFS.d., 3132; 3193; 3199; 3216; 3231.
BOA., ŞD., 542/37; 1727/7; 1756/13; 1758/2; 1714/18; 1766/25; 2599/26.
BOA., Y.A.HUS., 393/2.
BOA., Y.A.RES., 93/82.
BOA., Y.MTV., 145/19.
B) Konya Vilayet Salnamesi KVS., 1285, Def‘a 1; KVS., 1286, Def‘a 2; KVS., 1287, Def‘a 3; KVS 1288, Def‘a 4; KVS., 1289, Def‘a 5; KVS., 1290, Def‘a 6; KVS., 1312, Def‘a 26; KVS., 1322, Def‘a 29; KVS., 1332, Def‘a 30.
C) Kitap ve Makaleler Ahmet Refik. “Hazine-i Evrak Tedkikatı: Fatih Zamanında Teke İli”. Türk Tarih Encümeni Mecmuası 14:79/2 (1340): 65-76.
Ahmet Refik. Anadolu’da Türk Aşiretleri (966-1200). İstanbul: Enderun Kitabevi, 1989.
Ak, Mehmet. “19. Yüzyılda Antalya’da Kolera Salgını”. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi 4/17 (2011): 254-268.
Akbal, Fazıla. “1831 Tarihinde Osmanlı İmparatorluğu’nda İdari Taksimat ve Nüfus”, Belleten C.XV/60 (1951): 617-628.
Akdağ, Mustafa. Türk Halkının Dirlik ve Düzenlik Kavgası, Celâlî İsyanları. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2007.
Armağan, Abdüllatif. “XVI. Yüzyılda Teke Sancağı’nın Yönetimi ve Yöneticileri”. Ankara Üniversitesi DTCF Türkoloji Dergisi 18/1 (2011): 273-293.
Armağan, Latif. “XVI. Yüzyılda Antalya”. Tarih Araştırmaları Dergisi 24/38 (2005): 93-111.
Arslan, Murat. “İ.Ö 188 Yılından İ.Ö. 67 Yılına Kadar Lykia, Pamphylia ve KilikiaTrakheia Sahillerindeki Korsanlık Faaliyetleri: Nedenleri ve Sonuçları”. Adalya VI (2003): 91-116.
Bayık, Hüdai. Kaş Tarihi. Ankara: Ankara Gazeteciler Cemiyeti, 1982. Beden, Aydın. “1854-1859 Tarihleri Arasında Antalya (8 No’lu Antalya Şer‘iyye Sicilleri Defterine Göre)”. Yüksek lisans tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2004.
Borchhardt, Jürgen. Limyra Zemuri Taşları. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 1999.
Cuinet, Vital. Géographıe Admınıstratıve Statıstıque Descrıptıve et Raısonnée de Chaque Provınce de L’Asıe-mıneure, L’Anatolie centrale Angora, Koniah, Adana, Mamouret-ul-Aziz, Sivas. C.VI, İstanbul: 1894.
Çevik, Nevzat. “Rhodiapolis ve Kumluca Sınırları İçindeki Diğer Antik Yerleşimler”. Kumluca Rhodiapolis (2008): 13-72.
Davis, E.J. Anadolu, XIX. yüzyılda Caria, Phrygia, Lycia ve Pisidia’nın Bazı Antik Kentlerine Yapılan Bir Gezinin Öyküsü. Çev., Funda Yılmaz. İstanbul: Arkeoloji ve Sanat Yay., 2006.
Durgun, Hatice. “Teke Sancağı’nın Batısında Telgraf Hattı Tesisinin Gelişimi: Elmalı Örneği”. HÜTAD 11/21 (2014): 67-85.
Durgun, Hatice. “XIX. Yüzyıl’da Teke Sancağı’na Bağlı Elmalı Kazası’nın Sosyo-Ekonomik Yapısı (1839-1914)”, Doktora tezi, Akdeniz Üniversitesi, 2014.
Erdem, İlhan. “Ortaçağ Sonlarında Likya Levant Ticareti ve Türkmenler (12.-15. Yy.)”. III. Uluslar arası Likya Sempozyumu, Sempozyum Bildirileri (07-10 Kasım 2005), C.I (2006): 243-251.
Evliya Çelebi. Evliya Çelebi Seyahatnamesi. 9. Kitap, Haz. Y.Dağlı- S.A.Kahraman R.Dankoff. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları, 2005. Güçlü, Muhammet. “Doğu Akdeniz’de Bir Liman Kenti: Finike”. Osmanlı Dönemi Akdeniz Dünyası. (2011): 415-441.
Güçlü, Muhammet. “Müstakil Teke (Antalya) Sancağı’nın Kurulması ve İdari Düzenlemeye İlişkin Bir Belge”. Adalya II (1997): 290- 300.
Güçlü, Muhammet. “XIII.-XX. Yüzyıllar Arasında Kumluca Bölgesinin Tarihi Gelişimi”. Kumluca Rhodiapolis (2008): 113-130.
Güçlü, Muhammet. XX. Yüzyılın İlk Yarısında Antalya. Antalya: Antalya Ticaret ve Sanayi Odası Kültür Yay., 1997.
İslam Ansiklopedisi. Besim Darkot. IV. Cilt. İstanbul: MEB, 1978, “Elmalı” maddesi, 238.
İslam Ansiklopedisi. Şehabettin Tekindağ. C.12/1. İstanbul: MEB, 1979. “Teke-Oğulları” maddesi 128-133.
Karpat, Kemal. Osmanlı Nüfusu (1830-1914) Demografik ve Sosyal Özellikleri. İstanbul: TVYY, 2003.
Köse, Ensar. “18. Yüzyılın İlk Yarısında İçel ve Antalya Sahilleri’nde Ticaret”, Cedrus I (2013): 299-328.
Küçükaşçı, Mustafa S.. “VII.-XII. Yüzyıllarda Likya’ya Arap İlgisi”. III. Uluslar arası Likya Sempozyumu Sempozyum Bildirileri (07-10 Kasım 2005), C.I, (2006): 375-383.
Moğol, Hasan. XIX. Yüzyılın Başlarında Antalya. Ankara: Mehter Yayınları, 1991.
Saraçoğlu, Hüseyin. Akdeniz Bölgesi. İstanbul: MEB, 1989
Sezen, Tahir. Osmanlı Yer Adları. Ankara: T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü, 2006.
Spratt, T.A.B. ve Forbes, Edward. Milyas, KibyratisveLikya’da Yolculuklar. Çev., Doğan Türker. Antalya: AKMED, 2008.
Tekindağ, Şehabettin. “Şah Kulu Baba Tekeli İsyanı”. Belgelerle Türk Tarihi Dergisi 3 (1967): 34-39.
Texier, Charles. Küçük Asya Coğrafyası, Tarihi ve Arkeolojisi. C.III Çev., Ali Suat. Ankara: Enformasyon ve Dökümantasyon Hizmetleri Vakfı Yayınları, 2002.
Tızlak, Fahrettin. “Teke Eli’nde Sosyal Karışıklıklar”. Son Bin Yılda Antalya Sempozyumu (18-19 Aralık 2003) (2006): 27-50.
Tızlak, Fahrettin. “Tekelioğlu İsyanı”. XIII Türk Tarih Kongresi (4-8 Ekim 1999) C.III/I (2002): 237-254.
Tızlak, Fahrettin. “Türk hakimiyetinde Teke Yöresinin Sosyal Tarihi, (XX. yüzyıla Kadar)”. Dünden Bugüne Antalya C.4 (2010): 153-163.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri. Ankara: TTK, 2011.
Wittek, Paul. Menteşe Beyliği 13.-15. Asırda Garbî Küçük Asya Tarihine Ait Tetkik. Çev., Orhan Ş. Gökyay. Ankara: TTK, 1986.
Yılmaz, Leyla. Antalya (16. Yüzyılın Sonuna Kadar). Ankara: TTK, 2002.
Yurt Ansiklopedisi. “Antalya” maddesi. 2 cilt. İstanbul: Anadolu Yayıncılık, 1982.