Türkiye’de Askeri Vesayetin Tesisi ve Demokratikleşmeye Olan Etkisi

Asker-sivil ilişkisi birçok gelişmekte olan ülkede olduğu gibi Türkiye’de de üzerinde tartışmaların yoğun olarak yapıldığı konulardan birisidir. Demokrasiye geçildikten sonraki dönemde periyodik olarak gerçekleştirilen darbeler, demokrasinin kurumsallaşmasının önündeki en önemli engellerin başında gelmektedir. Askerler yönetimi sivillere devrettikleri dönemlerde bile yönetimi kontrol etmenin yollarını aramışlardır. Bu bağlamda kendi kontrollerini anayasal bir temele oturttular. Oluşturulan kurumsal yapı içerisinde asker, sivil yöneticilere karşı vesayeti tesis etme yoluna gitmiştir. Bu çalışmada Türk ordusunun sistem içerisindeki konumu incelenmeye çalışılmıştır. Yapılan darbelerin gerekçeleri, bunu yaparken hangi amacın güdüldüğü ve bunun Türk demokrasisinin kurumsallaşması üzerindeki etkileri ele alınmıştır. Askeri darbeler sonrasında ordunun elde ettiği bazı çıkış garantileri söz konusudur. Bu çıkış garantilerinin neler olduğu da incelenmiştir. Türkiye’de demokrasinin kurumsallaşması için ordunun konumunun gözden geçirilerek tam manasıyla seçilmişlerin denetimi altına sokulması gerektiği sonucuna ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Askeri Darbe, Askeri Vesayet, Demokrasi, Türk Demokrasisi, Sivil-Asker İlişkisi

The Establishment of Military Dominance and its Effect on Democratisation in Turkey

As in several developing countries, the soldier-civil relation is also one of the most debated issues in Turkey. The interventions, which were carried out periodically in the time after electoralism, are the leading obstacles against the institutionalization of democracy. The military tried to find the ways to control the management even in the period when they left it to the civilians. In this context they placed their control into the constitutional basis. The military followed the way to establish the tutelage against the civil rulers within the established intuitional structure. In this study, the position of Turkish Military in the system has been tried to be examined. The reasons of the interventions, what aim was targeted during the process and the effects on the institutionalization of Turkish democracy were be studied. There are some rescue guarantees the military obtained after certain interventions. What these guarantees were also studied. It is concluded that in order to institutionalize Turkish democracy, it is necessary to put it thoroughly under control of the elected.

Keywords:

Military Intervention, Military Tutelage, Democracy, Turkish Democracy, Soldier-Civil Relation.,

PDF

___

CEM, İ. (1998) Türkiyede Geri Kalmışlığın Tarihi, 13. Baskı, Can Yayınları, İstanbul.
ÇAHA, Ö. (2005) Sivil Toplumun Türkiyedeki Sorunları, Adnan Küçük ve diğerleri (der.), 21. Yüzyılın Eşiğinde Türkiyede Siyasal Hayat, Cilt 2, Aktüel Yayınları, Bursa, ss. 689-707.
ÇAVDAR, T. (2004) Türkiyenin Demokrasi Tarihi, 3. Baskı, İmge Kitabevi Yayınları, Ankara.
ÇİTÇİ, Oya (2006), Ordu-Siyaset İlişkileri, Amme İdare Dergisi, Cilt 39, Sayı 4, Aralık, ss.17-44.
ÇİZAKÇA, M. (2002) Demokrasi Arayışında Türkiye, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara.
DEMİR, O. ve Adem Üzümcü (2002) Türkiyede Yaşanan Ara Rejimlerin Sebepleri Üzerine Bir İnceleme, G.Ü. İ.İ.B.F. Dergisi, 1/2002, ss. 155-182.
DURSUN, Ç. (2002-3) Türkiyede Askeri Darbelerin Simgesel Ekonomisi, DOĞU BATI, VI/21, Kasım-Aralık-Ocak, ss.123-147.
DURSUN, D. (1995) Değişim ve Süreklilik, İklim Yayınları, İstanbul.
DURSUN, D. (1999) Demokratikleşemeyen Türkiye, 1. Baskı, İşaret Yayınları, İstanbul.
DURSUN, D. (2005) Türk Demokrasisinde Kurumsallaşma Sorunu ve Krizleri Çözme Yöntemi Olarak Askeri Darbeler, Muhafazakâr Düşünce, Yıl 1, Sayı 3, Kış, ss. 175-196.
DURSUN, D. ve Fatma Yurttaş (2006) Türkiyede Demokrasiye Geçişlerde Askerin Elde Ettiği Çıkış Garantisi Olarak Milli Güvenlik Kurulu, Muhafazakâr Düşünce, Yıl 3, Sayı 9-10, Yaz-Güz, ss. 223- 246.
ERDEM, Fazıl H. (1999) Liberal-Demokratik Kuram Bağlamında Sivil-Asker İlişkileri, Yeni Türkiye, Yıl 5, Sayı 25, Ocak-Şubat, ss. 145-165.
ERDEM, Fazıl H. (2005) Türkiyenin ABye Tam Üyelik Sürecinde Sivil-Asker İlişkilerinin Genel Görünümü, Adnan Küçük ve diğerleri (der.), 21. Yüzyılın Eşiğinde Türkiyede Siyasal Hayat, Cilt: 2, Aktüel Yayınları, Bursa, ss. 751-774.
ERDOĞAN, M. (1997) Silahlı Kuvvetler, Darbe ve Demokrasi, Yeni Türkiye, Yıl 3, Sayı 17, Eylül-Ekim, ss. 273-289.
ERDOĞAN, Mustafa (2005a), Anayasal Demokrasi, 7. Baskı, Siyasal Kitabevi, Ankara.
ERDOĞAN, M. (2005b) Türkiyede Asker ve Siyaset, Adnan Küçük ve diğerleri (der.), 21. Yüzyılın Eşiğinde Türkiyede Siyasal Hayat, Cilt 2, Aktüel Yayınları, Bursa, ss. 739-749.
HEPER, M. (1998) Türkiyede Devlet, Demokrasi Geleneği ve Silahlı Kuvvetler, Davut Dursun; Hamza Al (der.), Türkiyede Yönetim Geleneği, İlke Yayıncılık, İstanbul, ss. 209-233.
HEPER, M. (2006) Türkiyede Devlet Geleneği, Çev. Nalan Soyarık, Doğu Batı Yayınları.
İZOL, R. (2002) Türkiyede Ordunun Siyasi Varlık Sebepleri, Mülkiye, Cilt XXVI, Sayı 235, Temmuz-Ağustos, ss. 193-215.
KADIOĞLU, A. (2005) Milletini Arayan Devlet: Türk Milliyetçiliğinin Açmazları, Adnan Küçük ve diğerleri (der.), 21. Yüzyılın Eşiğinde Türkiyede Siyasal Hayat, Cilt 2, Aktüel Yayınları, Bursa, ss. 807-821.
KALAYCIOĞLU, E. ve Ali Yaşar Sarıbay (1994) Giriş, Ersin Kalaycıoğlu; Ali Yaşar Sarıbay (der.), Türkiyede Siyaset: Süreklilik ve Değişim içinde, Der Yayınları, İstanbul ss. 15-18.
KEYMAN, F. (2000-1) Devlet Bekası-Hukukun Üstünlüğü Karşıtlığı: Türkiyede Devlet Sorunu ve Demokratikleşme Olasılığı, Doğu Batı, IV/13, Kasım-Aralık-Ocak, ss. 137-149.
KILIÇBAY, Mehmet A. (1994) Atatürkçülük ya da Türk Aydınlanması, Ersin Kalaycıoğlu; Ali Yaşar Sarıbay (der.), Türkiyede Siyaset: Süreklilik ve Değişim içinde, Der Yayınları, İstanbul, ss. 205-211.
KOCAOĞLU, A. M. (1997) Demokrasilerde Askeri Lider ve Komutanlık Yetkilerini Anayasa ve Yasalar Belirler, Yeni Türkiye, Yıl 3, Sayı 17, Eylül-Ekim, ss. 290-301.
KOHN, Richard H. (2000) Demokrasiler Orduyu Nasıl Denetler?, Çev. Yusuf Tekin ve Sabri Çiftçi, Türkiye Günlüğü, Sayı 59, OcakŞubat, ss. 9-18.
MARDİN, Ş. (1994) Türk Siyasasını Açıklayabilecek Bir Anahtar Merkez-Çevre İlişkileri, Çev. Şeniz Gönen, Ersin Kalaycıoğlu; Ali Yaşar Sarıbay (der.), Türkiyede Siyaset: Süreklilik ve Değişim içinde, Der Yayınları, İstanbul, ss. 123-149.
ÖZBUDUN, E. (2007), Çağdaş Türk Politikası, Çev. Ali Resul Usul, 2. Baskı, Doğan Egmont Yayıncılık, İstanbul.
ÖZGÜR, A. F. (2004) Tek Parti İdeolojisiyle Demokrasi, Liberte Yayınları, Ankara.
TANIYICI, Ş. (2005) Türkiyede Siyasal Kültür ve Demokrasi,Adnan Küçük ve diğerleri (der.), 21. Yüzyılın Eşiğinde Türkiyede Siyasal Hayat, Cilt: 1, Aktüel Yayınları, Bursa, ss. 591-600.
TOKER, M. (1991) Demokrasimizin İsmet Paşalı Yılları 1944-1973; Yarı Silahlı Yarı Külahlı Bir Ara Rejim 1960-1961, 2. Baskı, Bilgi Yayınevi, Ankara.
TUNCEL, G. (2005) Türkiyede Bürokrasi ve Siyaset, Adnan Küçük ve diğerleri (der.), 21. Yüzyılın Eşiğinde Türkiyede Siyasal Hayat, Cilt: 1, Aktüel Yayınları, Bursa, ss. 603-630.
TURAN, İ. (1994) Silahlı Kuvvetler, Koalisyonlar ve Bakanların Özellikleri, Ersin Kalaycıoğlu; Ali Yaşar Sarıbay (der.), Türkiyede Siyaset: Süreklilik ve Değişim içinde, Der Yayınları, İstanbul, ss. 299- 313.
YAYLA, A. (2005) Bürokratik Tahakküm Altında İnlemek, Zaman Gazetesi, 27.07.2005, www.liberal-dt.org.tr, (10.04.2008).
YILMAZ, A. (2005) Demokratik Gelişme ve Türkiyede Demokrasi, Adnan Küçük ve diğerleri (der.), 21. Yüzyılın Eşiğinde Türkiyede Siyasal Hayat, Cilt: 1, Aktüel Yayınları, Bursa, ss. 283- 310.