CİZVİT TARİKATININ LİSELERDE VERDİĞİ EĞİTİM VE BUNA KARŞI OLUŞAN TEPKİLER: AVUSTURYA ÖRNEĞİ

Öz 1534 yılında Ignacio de Loyala (Ignaz von Loyola) tarafından kurulan, aslında Kudüs merkezli bir tarikat olması düşünülürken fiziki ve siyasi şartların el vermemesi nedeniyle Avrupa’da yayılan ve faaliyet alanlarını genellikle misyonerlik ve eğitim kurumları üzerinde yoğunlaştıran Cizvit Hristiyan tarikatı, kısaca “SJ” (Societas Jesu- İsa’nın topluluğu) olarak isimlendirilmiştir. Ancak bu kısaltma halk arasında “Schlaue Jungs” (Akıllı Adamlar) şeklinde telaffuz edilmiştir. Zira söz konusu tarikat üyelerinin geneli Din Bilimlerinin yanı sıra ikinci bir alanda da eğitimlerini tamamlayarak söz sahibi olmuşlardır. 1551 yılından itibaren Avusturya’da da yayılmaya başlayan Cizvit tarikatı, kurdukları kolejler ve eğitim kurumları sayesinde oldukça popüler hale gelmiş ve birçok devlet adamı ve kralların çocuklarına öğretmenlik yaparak devlet yönetiminde söz sahibi olmuşlardır. Ayrıca kendi mezunlarını devletin önemli pozisyonlarına yerleştirerek bürokrasiye de hâkim olan bu tarikat, sonraları güç zehirlenmesi yaşayarak Papa ve Avrupalı idarecilerle ters düşmüş ve 1773 yılında tarikatın haklarına sınırlama getirilerek eğitim kurumlarına ve mal varlıklarına el konulmuştur. Bu nedenle bu tarikatın eğitim faaliyetlerini izlemek aynı zamanda Avrupa’nın siyasi ve dini tarihini daha yakından tanımak anlamına geleceğinden, çalışmada özellikle Habsburg imparatorluğunun merkezi Avusturya seçilmiştir. Ancak çalışmanın sınırlarını muhafaza edebilmek için sadece Cizvitlerin lise eğitim sistemi üzerinde durulmuş ve bu eğitime karşı olan tepkiler aktarılmıştır. Söz konusu tepkiler de genellikle 18. ve 19. yüzyıllar arasında yazılan Almanca eserlerle ortaya konulmaya çalışılmış ve çalışmanın zaman dilimi olarak da 16.ve 19. yüzyıllar arasında olması uygun bulunmuştur.

Anahtar Kelimeler:

İslam Tarihi, Hristiyanlık, Cizvitler, Avusturya, l Lise eğitimi.

PDF

___

Allgemeine Zeitung München. “Oestreich” (23 Mai 1828), 576.
Ata, Bahri. “Cizvitler ve Tarih Öğretimi”. Ignatius Loyola ve Cizvit Okullarının Eğitim Anlayışı. ed. Bahri Ata. Ankara: Pegem Akademi, 2016.
Aytaç, Kemal. Avrupa Eğitim Tarihi-Antik Çağ’dan 19. Yüzyılın Sonlarına Kadar. Ankara: Phoenix Yayınları, 2012.
Bäuerle, Adolf. Was verdankt Oesterreich der beglueckenden Regierung Sr. Majestaet Kaiser Franz des Ersten. Wien, 1834.
Birotteau, A.P.R. Die Jesuiten in Frankreich. çev. J.B.F. Pest: K.U. Hartleben’s Verlag, 1830.
Birsel, Haktan. “Peder Monier’in Gözlemleri ile Fransız Cizvit Misyonerlerinin Osmanlı Topraklarındaki Çalışmaları”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi 2/2 (2013), 100-128.
Böheim, Ferdinand Carl. Chronik von Wiener Neustadt. 2. Cilt. Wien, 1830.
Brandhuber, Christoph. Lateinische Barockschriften in Oberösterreich. Salzburg: Universitaet Salzburg, Kultur- und Gesellschaftswissenschaftlichen Fakültaet, Fachbereich Altertumswissenschaften, Doktora Tezi, 2013.
Brühl, Johann August Moritz. Geheime Geschichte der Wahl Clemens XIV. und der Aufhebung des Jesuitenordens. Aachen: J. Hensen und Comp. Verlag, 1848.
Die Gegenwart. “Die Jesuiten in Europa seit Auflösung des Ordens durch Clemens XIV.” 2. Cilt. (1849), 276.
Duller, Eduard. Die Jesuiten. Wie sie waren und wie sie sind. Leipzig: Reprint-Verlag, Orginalausgabe von 1845.
Engelbrecht, Helmut. Geschichte des österreichischen Bildungswesens. 3. Cilt. Wien, 1995.
Engelhardt, Johann Georg Veit. Handbuch der Kirchengeschichte. 3. Cilt. Erlangen: Johann Jacob Palm und Ernst Enke Buchhandlung, 1833.
Engels, Johannes. Die sieben Weisen: Leben. Lehren und Legenden. München: Verlag Beck, 2010.
Eryılmaz, Bilal. Osmanlı Devletinde Gayrimüslim Tebaanın Yönetimi. İstanbul: Risale Yayınları, 1996.
Felbiger, Johann Ignaz von. Allgemeine Schulordnung für die deutschen Normal-, Haupt-, und Trivialschulen. Wien: k. k. Buchddruckerei, 1774.
Fischer, Johann Anton. Handbuch der Paedagogik. München, 1832.
Fritzer, Erika (ed.). 300 Jahre Englische Frauelein in Österreich. Wegbereiterinnen moderner Frauenbildung. Wien, 2005.
Gaisberger, Joseph. Geschichte des k.k. akademischen Gymnasiums zu Linz. Linz, 1855.
Ganss, George E. Ignatius of Loyola: The Spiritual Exercises and Selected Works. New York, 1991.
Gözübüyük, Sevil. “Osmanlı İmparatorluğu’nda Cizvit Tarikatının Yayılmasında Fransız Elçilerin Rolü”. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi 5/12, (2018), 635-654.
Güngör, Ali İsa. Tanrı’nın Şövalyeleri Cizvitler. Ankara: Çağlar Yayınları, 2004.
Hartmann, Karl Friedrich Alex. “Kritische Miszellen”. Hermes oder kritisches Jahrbuch der Literatur. 34. Cilt. ed. Karl Ernst Schmid. 145-181. Leipzig: F. A. Brockhaus, 1830.
Hochleitner, J. Leopold der Heilige. Schutzpatron von Oesterreich. Wien, 1835.
Huber, Johannes. Die kirchlich-politische Wirksamkeit des JesuitenOrdens. Berlin: C.G. Lüderitz’sche Verlagsbuchhandlung, 1873.
İstek, Gülşen. İlk Yenileşme Döneminde Avusturya’da Eğitim ve Osmanlı Sistemi ile Mukayesesi (1774-1824). Diyarbakır: Dicle Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2017.
Jahn, M. Johann Christoph. Jahrbücher für Philologie und Paedagogik. 2/2. Cilt. Leipzig: Verlag B. G. Teubner, 1827.
Jesuiten. “Zur Geschichte der Gesellschaft Jesu Weltweit”. Erişim 28 Mayıs 2019. https://jesuiten.at/geschichte/ Jesuitenkirche. “Geschichte der Jesuiten in Innsbruck”. Erişim 2 Haziran 2019. http://www.jesuitenkircheinnsbruck.at/at/spirituelles/orden.php.
Jurende's Mährischer Wanderer. “Die Jesuiten in Galizien”. 1. Cilt. Brünn: Rudolph Rohrer’s Verlag, 1840.
Kanad, H. Fikret. Pedagoji Tarihi. 1. Cilt. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi, 1963.
Kastner, Dominik. Beiträge zur Chronik der Stadtpfarre in Linz. Linz: J. Feichtinger’s Erben Verlag, 1863.
Katholische Kirche Österreich. “Congregatio Jesu”. Erişim: 9 Kasım 2019. https://www.katholisch.at/site/kirche/sr/orden/ordenimpor trait/article/120443.html.
Kelle, Johann. Die Jesuiten-Gymnasien in Österreich: vom Anfange des vorigen Jahrhunderts bis auf die Gegenwart. Prag, 1873.
Klein, Anton. Geschichte des Christenthums in Oesterreich und Steiermark. 4. Cilt. Wien, 1842.
Koch, Matthias. Wien und die Wiener. Karlsruhe: Verlag von C. Macklot, 1844.
Köse, Meliha. “Cizvit Tarikatında Kadınların Statüsü ve Kızların Eğitimi”. Ignatius Loyola ve Cizvit Okullarının Eğitim Anlayışı. ed. Bahri Ata. 73-105. Ankara: Pegem Akademi, 2016.
Leopold der Heilige. Schutzpatron von Österreich. Wien, 1835. Lipowsky, Felix Joseph. Geschichte der Jesuiten in Tyrol. München, 1822.
Liste bedeutender Jesuiten. Erişim 28 Mayıs 2019. https://deacademic.com/dic.nsf/dewiki/855098.
Loos, Joseph. Enzyklopädisches Handbuch der Erziehungskunde. 2. Cilt. Paderborn: Salzwasser Verlag, 1908.
Löcher, Bernhard. Das österreichische Feldkirch und seine Jesuitenkollegien "St. Nikolaus" und “Stella Matutina”. Frankfurt am Main: Peter Lang Verlag, 2008.
Maass, Ferdinand. Der Josephinusmus. 5. Cilt. Wien: K.K. Hof und Staats-Druckerei, 1961.
Niederösterreichisches Landesgymnasium. Jahres-Bericht des NiederÖsterreichischen Landes-Gymnasiums zu Horn. Horn, 1874.
ORF. “Jesuiten in Österreich feiern 450-Jahr-Jubiläum”. Erişim 2 Haziran 2019. http://religion.orf.at/stories/2585565.
Pasquier, Étienne. Catechismus oder Gründlicher Bericht von der Lehr unnd Leben der Jesuiten. Freistadt, 1603.
Rogge, Walter. Oesterreich von Vilagos bis zur Gegenwart. 1.Cilt. Leipzig und Wien: F. A. Brockhaus, 1872.
Schuselka, Franz. Die Jesuitenkrieg gegen Österreich und Deutschland. Leipzig: Weidmann’sche Buchhandlung, 1845.
Sickingen, Franz Schweickhardt von. Der Darstellung des Erzherzogthums Oesterreich unter der Ens. Darstellung der k.k Stadt Wiener Neustadt. Wien, 1834.
Tausche, Gerhard & Ebermeier, Werner. Geschichte Landshuts. München: C.H. Beck Verlag, 2003.
Turan, Kemal. Türk-Alman Eğitim İlişkilerinin Tarihi Gelişimi. İstanbul: Ayışığı Kitapları, 2000.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı. Osmanlı Tarihi. Ankara, 1983.
Vocelka, Karl. Geschichte Österreichs-Kultur- Gesellschaft- Politik. Graz/Wien/Köln, 2000.
Von einem Klosterzögling. Geschichte der Jesuiten-mit Illustrationen. Wien, 1870.
Von einem Schulmanne. Die Jesuiten Gymnasien und die österreichische Gesetzgebung. Linz: Verlag Josef Wimmer, 1868.
Weiss, Karl. Alt- und Neu- Wien in seinen Bauwerken. Wien, 1865.
Weiss, Karl. Geschichte der Stadt Wien. 2. Cilt. Wien, 1872.
Wiedemann, Theodor. Oesterreichische Vierteljahrsschrift für katholische Theologie. Wien: Alfred Hölder, 1874.
Wolf. Adam. Österreich unter Maria Theresia. Wien. 1855.
Yiğitoğlu, Mustafa. “Geçmişten Günümüze Anadolu’da Müslüman Hıristiyan Münasebetleri”. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi II, (2012), 100-118.