İlyas SÖZEN, Abdulkerim Saltuk Buğra ÇAKIR

TÜRKİYE’DE CARİ İŞLEMLER DENGESİNİ ETKİLEYEN FİNANSAL DEĞİŞKENLERİN VAR ANALİZİ

Öz Özet Bu çalışmada, Türkiye’de cari işlemler dengesini etkileyen finansal değişkenleri belirlemeye ve en önemli değişken ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Çalışmada VAR Granger nedensellik testi yapılmış ve bir VAR modeli oluşturularak etki-tepki fonksiyonları ile varyans ayrıştırması analizi gerçekleştirilmiştir. Çalışma, 1980-2014 dönemini kapsamaktadır. Değişkenler olarak, ekonomik büyüme, reel efektif döviz kuru, reel faiz oranı, dış borç oranı, para arzı ve enflasyon oranı belirlenmiştir. Teorik ve ampirik çalışmalar ışığında; Granger nedensellik testi sonuçları cari açık, dış borç arasında ve cari açık döviz kuru arasında tek yönlü bir nedensellik olduğu anlaşılmıştır. VAR modeli sonuçları ise dış borç, enflasyon ve reel döviz kuru arttığında ülkedeki cari açığın da arttığını göstermektedir. Para arzının ise cari açığı azalttığı görülmektedir. Ayrıca, cari açık ve diğer tüm faktörler arasındaki uzun dönemli ilişki ortaya konmuştur. Varyans ayrıştırması sonuçları cari açığın kendisi ve dış borç oranından en büyük oranda etkilendiğini göstermiştir. Anahtar Kelimeler: Cari İşlemler Dengesi, Finansal Değişkenler, VAR Analizi ve Granger Nedensellik Testi, Türkiye Ekonomisi AbstractThis study aims to define the financial variables that influence the current account and tries to reveal the most significant variable. Granger casualty is applied and variance decomposition analysis are performed to develop a model with impulse response functions. The study covers the period from 1980 to 2014. Such variables as economic growth, real interest rate, real effective exchange rate, the ratio of external debt, the money supply and the rate of inflation are determined. Consequently, in the light of theoretical and empirical studies, the results of Granger causality test show that there is a unidirectional causality between current account deficit, foreign debt ratio and the exchange rate. The results of VAR model, on the other hand, reveal that the increase in the current account deficit in the country is positively correlated with the increase of the external debt, inflation and real exchange rate. It is observed that the money supply reduces the current account deficit. In addition, the long-term relationship between current account deficit and all the others factors is determined. The results of the variance decomposition show that the current account deficit is most highly affected by the high rate of current account deficit. Keywords: Current Account, Financial Variables, VAR Analysis and Granger Causality Test, Turkey’s Economy

PDF

___

Altunöz U. (2014). Cari Açık Sorunun Temel Nedenleri ve Sürdürülebilirliği: Türkiye
Örneği, İstanbul Gelişim Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (2), 115-132.
Atış Aydanur G., Saygılı F. (2014). Türkiye’de Cari Açığın Belirleyicilerinin Ampirik Analizi,
T.C. Hacettepe Üniversitesi İ.İ.B.F. Sosyoekonomi Dergisi, 21 (21), 88-104.
Canıdemir S., Uslu R., Ekici D. ve Yarat M. (2011). Türkiye’de Cari Açığın Yapısal ve
Dönemsel Belirleyicileri, Ekonomik Yaklaşım Kongreler Dizisi-7, Gazi Üniversitesi, 1-27.
Çakır, A. S. B. (2015). Cari İşlemler Dengesinin Finansal Değişkenlerle İlişkisi: Türkiye
Örneği, Beykent Üniversitesi, S.B.E., Finans ABD, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi
(Danışman: Doç. Dr. İlyas SÖZEN), İstanbul.
Demirci S. (2012). Türkiye’de Cari İşlemler Açığının Sürdürülebilirliği, T.C. Marmara
Üniversitesi Finansal Araştırmalar ve Çalışmalar Dergisi, 3 (7), 29-41.
Demirhan E. (2005). Büyüme ve İhracat Arasındaki Nedensellik İlişkisi: Türkiye Örneği,
Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi, 60 (4), 75-88.
Doğan E., Bayraç H. N. (2014). Türkiye’de Cari Açık Sorunu Üzerine Mikro Temelli Bir
Çalışma, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 15 (2), 97-124.
Eken A. (1990). Cari İşlemler Dengesi Üzerine Model Çalışması, Türkiye Cumhuriyeti
Merkez Bankası Araştırma Genel Müdürlüğü, Tebliği No: 9020, 72-90.
Engle, R.F. ve Granger, C.W. J.(1987). Cointegration and Error-Correction: Representation,
Estimation and Testing, Econometrica, 251-276.
Erbaykal E. (2007). Türkiye’de Ekonomik Büyüme ve Döviz Kuru Cari Açık Üzerinde Etkili
Midir? Bir Nedensellik Analizi, ZKÜ Sosyal Bilimler Dergisi, 3(6), 81-88.
Erdoğan S., Hilal B. (2009). Türkiye’de Cari Açığın Belirleyicileri: M-GARCH Modelleri İle
Bir İnceleme, Maliye Finans Yazıları, Cilt No: 23 (84), 135-182.
Esen E., Yıldırım Z., Kostakoğlu S. F. (2012). Faiz Oranındaki Bir Artış Cari İşlemler Açığını
Artırır Mı?, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 1(30) 215-227.
Göçer İ. (2013b). Cari Açık Ekonomi Üzerindeki Baskıyı Artırıyor mu?, Sayıştay Dergisi,
, 5-18.
Göçer İ. (2013a) Türkiye’de Cari Açığın Nedenleri, Finansman Kalitesi ve Sürdürülebilirliği:
Ekonometrik Bir Analiz, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi İ.İ.B.F. Dergisi, 8 (1), 213-242.
Granger, C.W.J. (1988). Investigating Causal Relations by Econometric Models and Cross-
Spectral Methods, Econometrica, 1988, 424-438.
Karaöz M. (1998). Türkiye’nin Cari İşlemler Dengesi ve Yurt Dışı İşçi Transferleri Üzerinde
Bir Uygulama: Zaman Serileri Yaklaşımı 1970-1995, Süleyman Demirel Üniversitesi
İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 3 (3), 55-62.
Mercan M., Göçer İ. (2011). Cari Açığın Kaynakları ve Sürdürülebilirliği: Ekonometrik Bir
Analiz, Anadolu Uluslararası Ekonomik Konferansı-2, 15-17, 1-22.
Oktar S., Dalyancı L. (2011). Türkiye Ekonomisinde Para Politikasının Cari İşlemler Dengesi
Üzerindeki Etkisinin Ekonometrik Analizi, Marmara Üniversitesi İ.İ.B.F Dergisi, 30 (1),
-22.
Özgür M. I., Telatar E., Telatar F. (2009). Enflasyon Hedefleme Rejiminde Cari Hesap Ve
Döviz Kuru Dinamikleri, Ekonomik Yaklaşım Dergisi, 20(71), 57-88.
Peker O., Hotunluoğlu H. (2009). Türkiye’de Cari Açığın Nedenlerinin Ekonometrik Analizi,
Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 23 (3), 221-237.
Şahbaz A. (2011). Cari İşlem Açıklarının Sürdürülebilirliği: 2001-2011 Türkiye Örneği, Ç.Ü.
Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20 (3), 417-432.
Tatlıyer M. (2014). Türkiye’de Cari Açığın Belirleyicileri ve Belirledikleri, Akademik Bakış
Dergisi, 1-28.
Uz I. (201). Determinants of Current Account: The Relation Between Internal And External
Balances In Turkey, Applied Econometrics and International Development, 10-2, 115-
Yamak R., Korkmaz A. (2007). Türk Cari İşlemler Açığı Sürdürülebilir Mi? Ekonometrik Bir
Yaklaşım, Bankacılık Dergisi, 60, 17-32.
Yapraklı S. (2010). Türkiye’de Esnek Döviz Kuru Rejimi Altında Dış Açıkların Belirleyicileri:
Sınır Testi Yaklaşımı, Ankara Üniversitesi S.B.F. Dergisi, 65 (4), 142-164.
Yücel F., Yanar R. ( 2005). Türkiye’de Cari İşlemler Açıkları Sürdürülebilir Mi? Zaman
Serileri Perspektifinden Bir Bakış, Ç.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 14 (2), 483-492.