CAHİLİYYE DÖNEMİ ŞİİR VE NESRİNDE NÜBÜVVET

Arapların İslâm’dan önceki dinî ve sosyal hayat telakkilerini ifade eden Cahiliye döneminde bilinen anlamda kurumsal yapılar olmadığından, yazılı kültür neredeyse yok denecek kadar azdı. Bu yüzden toplumda genel geçer kurallar yazıdan çok sözlü gelenek üzerine bina edilmişti. Bunun bir sonucu olarak Arap Yarımadası örf ve adetlerin hâkim olduğu bir câhiliye evresi geçiriyordu. Cahiliye Araplarında bir peygamber veya kurtarıcının geleceği düşüncesi oluşmuştu. Bu yüzden Arap şairleri tarafından birçok dini motifin yanında bir peygamber veya kurtarıcı bekleme fikri şiire konu edilmişti. Bu çalışmamızda cahiliye dönemi şiir ve nesrinde nübüvvet algısı ve beklentisi ele alınmaya çalışılmıştır. Bu anlamda cahiliye dönemi Araplarında bir peygamber veya kurtarıcı bekleme fikrinin o günün şairleri tarafından nasıl işlendiği, şiirlerden örnekler verilerek izah etme yoluna gidilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Cahiliye, Nübüvvet, Cahiliye Şiiri, Cahiliye Nesri, Arap

PDF

___

AKYÜREK, Yunus, “Cahiliye Dönemi Mekke Toplumunun Hz. Peygamber’in Nübüvvetine İlişkin İntibaları”, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015, sayı 7, ss. 55-72.
ÂLÛSÎ, Muhammed Şükrî el-Bağdâdî, Bulûğu’l-ereb fî ma’rifeti ahvâli’l-Arab, I-III, Beyrut 1314.
el-ASKALÂNÎ, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, Beyrut 1991.
‘AYNÎ, Mahmûd b. Ahmed Bedruddin, ‘Umdetu’l-Kârî Şerhu Sahîh-i Buhârî, Beyrut, tsz.
BEYHAKÎ, Ebû Bekr Ahmed b. Hüseyin, Delâilu’n-Nubuvve ve ma’rifetu ahvâli sâhibi’ş-Şeria, I-VII, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1988.
BEYHAKÎ, es-Sünenü’l-Kübrâ ve fî Zeylihî el-Cevheru’n-Nakiy, Haydarabâd 1925.
el-CÂHIZ, ‘Amr b. Bahr b. Mahbûb, el-Beyân ve’t-Tebyîn, I-III, Beyrut 2002.
________, Kitâbu’l-Ḥayevân, I-VIII, Mısır 1965.
CANAN, İbrahim, Kutub-i Sitte Tercüme ve Şerhi, Akçağ Yayınları, Ankara 1988.
CEVÂD ‘Alî, el-Mufaṣṣal fî târîḫi’l-‘Arab ḳable’l-İslâm, Bağdat 1993.
el-CEZERÎ, Ali b. Muhammed b. Muhammed eş-Şeybânî (‘Izzüddin İbnü’l-Esîr), el-Kâmil fi’t-Târîh (thk. Ömer Abdüsselâm Tedmurî), Beyrut 1997.
_________, Usdu’l-Gâbe fî Ma‘rifeti’s-Sahâbe (thk. Ali Muhammed Muavviz), Beyrut 1994.
ÇAĞATAY, Neşet, İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı, Ankara 1982.
ÇAĞRICI, Mustafa, “Arap”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul 1991, III, ss. 316-321.
ÇETİN, M. Nihad, Eski Arap Şiiri, İstanbul 1973.
DANIŞMAN, Nafiz, “Cahiliyye Kelimesinin Mana ve Menşei”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: V, Sayı: I-IV, Ankara 1956, ss. 192-197.
DAYF, Şevki, Tarîḫu’l-Edebi’l-Arabi, el-‘Aṣru’l-Câhilî, Daru’l-Maarif, Kahire, tsz.
DEMİRAYAK, Kenan, Arap-İslam Edebiyatı Literatür Bilgisi, Cantaş yay., İstanbul 2016.
DİYÂRBEKRÎ, Hüseyin b. Muhammed b. Hasan, Târîhu’l-hamîs fî ahvâli enfesi nefis, Matbaatu’l-Vehbiyye, 1283.
EBÛ ALİ, Muhammed Tevfik, el-Emsâlü’l-Arabiyye ve’l-asru’l-cahili, Dâru’n-Nefâis, Beyrut 1988.
ed-DIMEŞKÎ, Muhammed b. Yûsuf, Sebîlü’l-Hedy ve’r-Reşâd fî Hedy-i Hayri’l-‘Ibâd, Lübnan 1993.
FAYDA, Mustafa, “Cahiliye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul 1993, VII, ss. 17-19.
FEVVÂZ, Zeyneb, ed-Durru’l-mensûr fî tabaḳâti rabbâti’l-hudûr, Kahire 2015.
FURAT, A. Subhi, Arap Edebiyatı Tarihi I, İstanbul 1996.
GÜNALTAY, Şemseddin, İslâm Öncesi Araplar ve Dinleri, sad.: Mahfuz Söylemez, Mustafa Hizmetli, Ankara Okulu Yayınları, Ankara 2013.
el-HADÎSÎ, Behcet Abdulğafûr, Ümeyye b. Ebi’s-Salt Ḥayâtuhû ve şi‘ruhu, Abu Dabi 2009.
el-HALEBÎ, Alî b. Burhâniddîn İbrâhîm b. Ahmed, es-Sîretü’l-Halebiyye (İnsânu’l-‘Uyûn fî Sîreti’l-Emîni’l-Me’mûn), I-III, Beyrut 1979.
el-HAMEVÎ, Yâkût b. Abdillâh, Mu‘cemu’l-Büldân, Beyrut 1995.
HAMİDULLAH, Muhammed, İslâm Peygamberi, çev. Salih Tuğ, Ankara 2003.
el-HAZRECÎ, Muvaffakuddîn Alî b. Hasen b. Ebî Bekr ez-Zebîdî, el-‘Ukudu’l-lü'lü'iyye fî târîhi'd-devleti’r-Resûliyye, I-II, Beyrut 1983.
el-HEYSEMÎ, Ali b. Ebî Bekr b. Süleymân, Mecma‘u’z-Zevâid ve Menba‘u’l-Fevâid, Kahire 1994.
İBN ASAKİR, Ebu’l-Kâsım Ali b. Hasan b. Hibetullah, Târîhu medîneti Dımaşk, Dâru’l-Fikr, Beyrut 1995.
İBN HACER, Şihâbuddîn Ahmed b. Ali el-Askalânî, el-İsâbe fî Temyîzi’s-Sahâbe, Kalküta 1853.
İBN HİŞÂM, Ebû Muhammed Cemaleddin Abdülmelik, es-Sîretü’n-Nebeviyye, thk. Mustafa es-Sekka vd., I-II, Mısır 1955.
İBN İSHÂK, Sîretü İbn İshâk, nşr. Muhammed Hamidullah, Fas 1976.
İBN KESİR, Ebu’l-Fida İmadüddin İsmail b. Ömer, el-Bidâye ve’n-Nihâye, Beyrut 1990.
İBN KESİR, Tefsîru’l-Kur’âni’l-‘Azîm, Riyad 1999.
İBN KUTEYBE, eş-Şi‘r ve’ş-şu‘arâ, thk. Ahmet Muhammed Şakir, Mısır 1966.
İBN VERDÎ, Ebû Hafs Zeynüddin Ömer b. Muzaffer, Târîhu İbni’l-Verdî, Dârü’l-Kütübi’l-İlmiyye, Lübnan 1996.
İBNÜ’L-KELBÎ, Kitâbu’l-Eṣnâm, tah. Ahmet Zeki Paşa, 4. Baskı, Kahire 2000.
el-İSFAHANÎ, Ali b. Hüseyin b. Muhammed Ebu’l-Ferec, Kitabu’l-Eğânî, Dârü’l-Kütübi’l-Mısriyye, Kahire 1369/1950.
KAPAR, Mehmet Ali, “Kus b. Sâide”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, XXVI, Ankara 2002, ss. 460.
el-KASTALÂNÎ, Ahmed b. Muhammed b. Ebi Bekr, el-Mevâhibü’l-Ledünniyye bi’l-Minahi’l-Muhammediyye, Kâhire 1864.
el-MAKDİSÎ, Mutahhar b. Tâhir, el-Bed’u ve’t-târîh, I-VI, Paris 1899.
MÂVERDÎ, Ebu’l-Hasan Ali b. Muhammed, A’lâmu’n-Nübüvve, Dâru’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut 1986.
MES‘ÛDÎ, Ebu’l-Hasan Ali b. Hüseyin, Murûcu’z-zeheb ve me‘âdinu’l-cevher, (nşr. M. Muhyiddin Abdülhamîd), I-IV, Beyrut 1384-85/1964-65.
MİTHAT, Ahmed Efendi, Beşâir-i Sıdk-ı Nübüvvet-i Muhammediye, haz. Mehdi Ali Seçkin, İstanbul 2007.
MUHAMMED b. Sa‘d b. Munî‘, et-Tabakâtu’l-Kubrâ (thk. İhsân Abbâs), Beyrut 1968.
ÖZBALIKÇI, Mehmet Reşit, Kur’an ve Hadis’in Arap Gramerindeki Rolü, İzmir 2006.
es-SAN‘ÂNÎ, Abdurrezzak b. Hemmâm, el-Musannef, Beyrut 1982.
es-SUYUTÎ, Abdurrahman b. Ebî Bekr, el-İktirah fi ‘ilmi’n-Nahv, İstanbul 1975.
et-TABERÎ, Ahmed b. Abdillah b. Muhammed Muhibbuddîn, er-Riyâdu’n-Nadrati fî Menâkıbi’l-Aşera, I-IV, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, t.y.
TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerir, Târihu’r-Rusûl ve’l-Mülûk, thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrâhîm, I-XI, Kâhire: Dâru’l-Meârif t.y.
et-TEMÎMÎ, Evs b. Hacer İbn Mâlik Dîvân, Beyrut 1980.
TİRMİZÎ, Ebû İsa Muhammed b. İsa, el-Câmiu’s-Sahîh (Sunenu’t-Tirmizî), thk. Ahmed Muhammed Şâkir, Kahire, ts.
TÜCCAR, “Ümeyye b. Ebu’s-Salt”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul 2012, XLII, ss. 303-305.
TÜCCAR, Zülfikar, “Hammad er-Raviye”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı yayınları, İstanbul 1997, XV, ss. 486-488.
TÜLÜCÜ, Süleyman, “Cahiliyye Kelimesinin Mana ve Menşe’i”, Atatürk Üniversitesi İslami İlimler Fakültesi Dergisi, Ankara 1980, Sayı: 4, ss. 279-285.
ÜNAL, Ömer, “İslam Öncesi Arap Şiirinde Bazı Dini Motifler”, Nüsha Şarkiyat Araştırmaları Dergisi, Yıl: III, Sayı: 9, Bahar 2003, ss. 175-192.
VÂKIDÎ, Kitâbu’l-Meğâzi, thk. Marsden Jones, London 1965.
WEİR, Thomas Hunter, “Cahiliye”, İA, M.E.B. yay., III, ss. 11-12.
ZURKÂNÎ, Muhammed b. Abdülbâkî, Şehu’z-Zurkânî ‘ale’l-Mevâhib, I-XII, Beyrut 1996.