YEZİDİLİĞİN OLUŞUM SÜRECİNDE TASAVVUFUN ETKİSİ

Bu çalışmada, bâtıni bir mezhep olan Yezidilik inancı içerisindeki Tasavvufî etkiler genel hatlarıyla ele alınmaya gayret gösterilmiştir. Yezidilik gibi kendini ayrı bir din olarak kabul eden ve birçok inanıştan ögeler taşıyan bir oluşumun kökenine inmek oldukça önemlidir. Zira sözlü kültür ile beslenen bir inanışın temellerinin oldukça girift bir yapıya sahip olması doğal bir durumu yansıtmaktadır. Nitekim bu konuda pek çok farklı görüş mevcuttur. O halde bu denli senkretik bir yapıya sahip olan Yezidiliğin oluşum aşamalarının kronolojik olarak ele alınması ve kökenlerinin tespiti, İslam Mezhepleri Tarihi bilimi çalışmaları açısından önem arz etmektedir. Makale bir giriş ve iki başlık altında ele alınmış olup giriş kısmında Yezidiliğin teşekkül süreci genel hatlarıyla açıklanmıştır. İkinci kısımda, Yezidilik içerisinde şekilsel olarak etkileri görülen mutasavvıf şahsiyetler üzerinde durulmuş olup son kısımda Tasavvufun Yezidilik üzerindeki düşünsel etkileri ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu şekilde Yezidilik üzerinde büyük bir etkiye sahip olan Tasavvufun kültürel ve düşünsel anlamda izleri tespit edilmeye gayret edilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Yezidilik, Tasvvuf, Mezhep, Batınilik, Köken

THE EFFECT OF MYSTİCİSM İN THE FORMATİON OF YEZİDİSM

In this study, efforts have been made to deal with the mystical influences in Yezidik belief, which is a batini sect. It is very important to go down to the origin of a formation that accepts itself as a distinct religion and carries many beliefs such as Yezidism. It is a natural situation that the foundations of a belief fed with oral culture have a very complex structure. As a matter of fact, there are many different views on this issue. It is important in terms of studying the chronological processes of the formation of Yezidili, which has such a syncretic structure, and the determination of its origins, studies of the history of Islamic sects. The article consist of an introduction and two chapters, and the introduction process of Yezidism is explained in general terms. In the second part, the sufistic personalities seen in Yezidism are examined, and in the last part, the mental effects on Yezidism of Sufism are tried to be revealed. In this way, Sufism, which has a great influence on Yezidism has been strived to identify traces of cultural and intellectual meaning.

Keywords:

Yezidi, Mysticism, Sect, Batini, Origin,

PDF

___

AÇIKYILDIZ ŞENGÜL, Birgül, “Êzidîlik Dininde Melek Tavus İnancı ve İkonografisi”, Kürt Tarihi, sayı:15, s. 12-16. ARPAGUŞ, Safî, “Tasavvufta “Mantıku’t-tayr”, Mevlânâ’da Hz. Süleyman ve Kuşdili Tasavvuru”, M.Ü. İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 29, s. 121-135. ATTAR, Feridüddin, Mantık al-Tayr, (çev.) Abdülbaki Gölpınarlı, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul 1990. BALTACI, Halil, Aşıklar Sultanı, İnsan Yayınları, İstanbul 2016. BİCAN, Yazıcıoğlu Ahmed, Envâr-ül Aşıkîn, Çile Yayınları, İstanbul 1982. BOLAY, Süleyman Hayri, “Âdem”, DİA, TDV Yayınevi, İstanbul 1988. BOZAN, Metin, “Yezidilik”, İslam Mezhepleri Tarihi, Grafiker Yayınları, Ankara 2012, s. 455-481. .........., Şeyh ‘Adî Bin Müsafir, Nûbihar Yayınları, İstanbul 2012. BROWSKİ, L. E., The Yezidees, or Devil-Worshipers, The Popular Science Monthly, c.34, s. 474-482. BUHARİ, Ebû Abdillâh b. İsmail b. İbrahim el-Cu’fî, Sahih-i Buhari, Daru İbn Kesir, Beyrut 1987. ÇAĞMAN, Filiz, “Ahmed Mûsâ”, DİA, TDV Yayınları, İstanbul 1989. DEMLÛCÎ, es-Sıddîk, el-Yezidiyye, Musul 1949. DEVECÎ, Said, el-Yezidiyye, el-Muessesetu’l-Arabiyyetu’l-li Dirâsâti ve’n- Neşri, Beyrut 2003. Diyanet İşleri Başkanlığı, Hadislerle İslam, DİB Yayınları, c.3, Ankara 2014. EBÛ DAVUD, Süleyman b. el-Eş’as b. İshak es-Sicistânî el-Ezdî (ö.275/889), Sünen, (thk.) Muhammed Muhyiddin Abdulhamid, Mektebetü’l-Asriyye, Beyrut tsz. EBÜ’L FİDA, İmadüddin el-Melikü’l-Müeyyed İsmail b. Ali, el-Muhtasar fî Ahbâri’l Beşer, Mahmud Deyyub (thk), Beyrut 1997. EFLAKİ, Ahmed, Ariflerin Menkıbeleri, (çev.) Tahsin Yazıcı, İstanbul 2006. el-MERVEZÎ, Ebû Abdillah Ahmed b. Muhammed b. Hanbel eş-Şeybânî (ö. 241/855), Müsned, (thk.) Şuayb Arnavuti, Müessesetü’r-Risale, Beyrut 2001. ERBİLÎ, Şerefuddin b. Berekât el-Mübarek b. Ahmet, Târih-i Erbil, Bağdat 1980. ERDEM, Hüsamettin, İlk Çağ Felsefesi Tarihi, Hü-Er Yayınları, Konya 2000. ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI, Mârifetnâme, (çev.) Faruk Meyan, Bedir yayınevi, İstanbul 1999. GUEST, John S., Yezidilerin Tarihi, Avesta Yayınları, İstanbul 2012. İBN ARABÎ, Muhyiddîn, Fusûsu’l-Hikem, (çev.) Ahmed Avni Konuk, Ulus Matbaası, İstanbul 2005. .........., Fütûhat-ı Mekkiyye, (çev.) Selahaddin Alpay, Esma Yayınları, İstanbul 2009. .........., Tefsir-i Kebir/ Te’vilât, (çev.) Vahdettin İnce, Kitsan, İstanbul. İBN HALLİKÂN, Ebü’l-Abbas Şemseddin Ahmed b. Muhammed, Vefeyatü’l-A’yan ve Enbau Ebnai’z-Zaman, İhsan Abbas (thk), Daru Sadr, Beyrut 1978. İBN KESÎR, el-Bidâye ve’n-Nihâye, (çev.) Mehmet Keskin, İstanbul 1995. İBN TEYMİYYE, el-Vasiyyetü’l Kübra, Mecmuatü’r-Resâili’l-Kübrâ, c.1, s. 262-318. .........., İbn Teymiyye Külliyatı, Tevhid Yayınları, İstanbul 1997. İSMAİL BEK ÇOL, el-Yezidiyyetu Kadîmen ve Hadîsen, Beyrut 1934. KARA DÂVUDZÂDE MEHMED EFENDİ, Delâil-i Hayrat Şerhi, Ferah yayınları, İstanbul. KÂŞÂNÎ, Te’vilât-ı Kâşâniyye, (çev.) Ali Rıza Doksanyedi, Kadıoğlu Matbaası, Ankara 1988. Kitab el-Aswad (Mushefa Reş), ( John s. Guest, Yezidilerin Tarihi, s. 353-356 içinde). Kitab el-Cilve, (John s. Guest, Yezidilerin Tarihi, s. 349-352 içinde). KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türk Edebiyatında İlk Mutasavvıflar, DİB Yayınları, Ankara 1976. KREYENBROEK, Philip G, Xelîl Cındî Reşow, Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur, Avesta Yayınları, İstanbul 2011. KREYENBROEK, Philip G, Yezidism-İts Background, Observeces and Textual Tradition, United States of America 1995. KÜTÜBÎ, Muhammed b. Şâkir, Fevatü’l-Vefeyat, İhsan Abbas (thk), Beyrut 1973. LESCOT, Roger, Yezidiler, Avesta Yayınları, İstanbul 2009. MAKRİZÎ, Ebü’l-Abbas Takıyyüddin Ahmed b. Ali b. Abdülkadir, el-Mevaiz ve’l-İ’tibar bi-(fî) zikri’l-Hıtat ve’l-Asar, Muhammed Ali Beydûn (thk.), III, Beyrut 1998. MÜSLİM, Ebü’l-Hüseyin b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî, Sahih-i Müslim, (çev.) Hanifi Akın, Polen Yayınları, İstanbul 2008. ÖNEY, Gönül, Anadolu Selçuklu Mimari Süslemesi ve El Sanatları, Kültür yayınları, Ankara 1992. ÖNGÖREN, Reşat, “Tasavvuf”, DİA, TDV Yayınevi, İstanbul 2011. ÖZTÜRK, Mustafa, Âdem, Cennet ve Düşüş, Milel ve Nihal Dergisi, Yıl:1, Sayı:2, 2004. ÖZTÜRK, Yaşar Nuri, Hallâc-ı Mansûr ve Eseri Kitâb’üt-Tavâsin, Fatih Yayınevi, İstanbul 1976. PARRY, Oswald H., Six Months In A Syrian Monastery, Horace Cox, London, 1895. “Qewle Afirîna Dinyaye”, (Kreyenbroek, Philip G, Xelîl Cındî Reşow, Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur, Avesta Yayınları, İstanbul 2011, s. 116-121 içinde). “Qewlê Zebûnî Meksûr”, (Kreyenbroek, Philip G, Xelîl Cındî Reşow, Tanrı ve Şeyh Adi Kusursuzdur, Avesta Yayınları, İstanbul 2011, s. 99-106 içinde). SA’LEBÎ, Ebû İshak Ahmed b. Muhammed b. İbrahim, Kısasu’l-Enbiya(Araisu’l-Mecalis), Mektebetu’l Cmuhuriyeti’l Arabiyyeti, Kahire 2000. SÂMÎ SAİD EL-AHMED, el-Yezidiyye Ahvâluhum ve Mu’tekedâtuhum, Bağdat 1971. SARMIŞ, İbrahim, Teorik ve Pratik Açıdan Tasavvuf ve İslam, Ekin yayınları, İstanbul 1997. SCHİMMEL, Annemarie, İslamın Mistik Boyutları, (çev.) Ergun Kocabıyık, Kabalcı Yayınevi, İstanbul 2001. SEM’ANİ, Ebû Sa’d Abdülkerim b. Muhammed b. Mansur el-Mervezi, el-Ensâb, Abdullah Amr Barudi (tlk.), Daru’l Fikr, Beyrut 1988. SIMO, Azad Said, el-Yezidiyye, Mektebetü İslami Yayınları, Beyrut 2001. TABERÎ, Ebû Ca’fer Muhammed b. Cerîr b. Yezîd el-Âmülî, Camiul-Beyan, Müessesetü’r-Risaleti, Beyrut 1994. TADİFİ, Muhammed b. Yahya, Cevherden Gerdanlıklar, (çev.) Naim Erdoğan, Sinan Yayınevi, İstanbul 1972. TUĞ, Salih, “Azâzîl”, DİA, TDV Yayınevi, İstanbul 1991. TURAN, Ahmet, “Yezidi İnanç ve İbadetleri”, OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı: 1, s. 137-171. TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk-İslam Medeniyeti, Ötüken Yayınları, İstanbul 2008. ULUDAĞ, Süleyman, “Hallâc-ı Mansûr”, DİA, TDV Yayınevi, İstanbul 1997. YAŞAR, Ocak Ahmet, “Anadolu”, DİA, TDV Yayınevi, Ankara 1991. ZEHEBÎ, Ebû Abdullah Şemseddin Muhammed b. Ahmed b. Osmam, Siyeru A’lami’n Nübela, Şuayb el-Arnâud (thk.), Beyrut 1996. ZEMAHŞERÎ, Ebu’l Kâsım Câru’llah Mahmûd Ömer, el-Keşşâf, Halîl Me’mûn Şîha(thk.), Dârul Meârif, Beyrut 2009. ZENGİN, Adnan, “Yezidi İnanç ve Adetleri”, Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Samsun 1987, “ Basılmamış Lisans Tezi”. ZİRİKLİ, Hayreddin, el-A’lâm, Dâru’l İlim, Beyrut 1996.