MÜHİMME KAYITLARINA GÖRE BULGARİSTAN’DA GAYR-İ SÜNNİ HAREKETLER (XV-XVI. YÜZYILLAR)

Mühimme Defterleri, Osmanlı Devleti’nin gözünden çevrede nelerin yaşandığını görebilmenin en önemli kaynaklarıdır. Divan toplantılarında alınan kararların tutulduğu defterlerdeki hükümler sayesinde devletin güvenliğini ilgilendiren tüm olaylara, meydana gelen toplumsal hareketlere ve dahi birçok konuya dair yaklaşımını görmek mümkündür. Çalışma konusunun öznesi olan zümreler ile alakalı XVI. yüzyıla ait Mühimme Defterleri taranmış ve çeşitli hükümler tespit edilmiştir. Çünkü XV- XVI. yüzyıllarda meydana gelen ve dini söylemleri ön planda tutan isyanlar devletin askeri vaziyeti kadar toplumsa durumunu da yakından ilgilendirmektedir. Başta Şeyh Bedreddin isyanı olmak üzere Anadolu meydana gelen olaylar yüzyıllar sonrasının inanç ve toplum yapısını etkilemiş ve şekillendirmiştir. Daha açık ifade etmek gerekirse söz konusu ayaklanmalar Bulgaristan’da ve Anadolu’da Alevilik-Bektaşiliğin tarihi sürecini, teolojisini şekillendirmiştir. Farklı tarihlerde meydana gelen şiddetli isyanların sonucunda merkezi yönetimin söz konusu topluluklara yönelik tavrı bu çalışmanın konusudur. İlgili zümrelere dair çeşitli raporlar hazırlayan kimseler devletin bu tür kişi ve kişilere karşı teyakkuzda olmasını ısrarla talep etmiştir. Hatta yer yer gayr-i Sünni topluluklara yönelik askeri hamlelerde bulunulması tavsiye edilmiştir. Oysa devletin, tüm şikâyet ve uyarılara rağmen ilgili kişilere yönelik tutumu her zaman adalete uygun olmuştur. Çalışmada Mühimme Defterleri gibi birinci el kaynaklardan faydalanarak Bulgaristan sahasındaki gayr-i Sünni hareketlere yönelik devletin tutumu yakından ele alınacak ve tetkik edilecektir.

Anahtar Kelimeler:

Mühimme Defterleri, Gayr-i Sünni Hareketler, XV- XVI. yy’da Bulgaristan

NON SUNNI-MUSLIM MOVEMENTS IN BULGARIA ACCORDING TO MÜHİMME DEFTERS (XV-XVI. CENTURIES)

Mühimme Registers are the most important source of events in the Ottoman State. It is possible to learn more about the political and military events from the said records. Again, from the same records, it is possible to see the approach of the State abidance the events that concern the security.XV-XVI. centuries of revolts are closely related to the social and military situation of the state. Especially the rebellions in Anatolia, especially the Sheikh Bedreddin revolt, are very important for religious and social reasons. Because the revolts in question have directly influenced and shaped the history of the Alevism-Bektashism in Bulgaria and Anatolia. As a result of the violent uprisings that took place in the square, the attitude of the state towards such communities became the subject of this study. With various reports on the relevant societies, it has been demanded that the state be careful and attentive. Because the perception created by ulema and Shaykhulislam was towards the Sultan's follow-up policy towards this person.Because ulema and Sheikhulislam said that the Sultan should be careful with these people. However, in spite of all warning, Sultans always acted with justice to citizens with different beliefs. The state's attitude towards non-Sunni movements on the Bulgarian soil will be closely scrutinized, using first-hand sources such as Mühimme Registers.

Keywords:

Mühimme Registers, non-Sunni-Muslim movements, XV-XVI. centuries Bulgaria,

PDF

___

Arşiv Kaynakları: Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Mühimme Defterleri; 3,12,14.
Abdullah Bakır (2008). Yazıcızâde Ali’nin Selçuk-Nâme İsimli Eserinin Edisyon Kritiği Giriş - Metin – Dizin, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü, İstanbul.
AHMET Refik, Onaltıncı Asırda Rafızîlik ve Bektaşîlik, İstanbul: 1932.
TİETZE, Andreas (1988). “Sheykh Bâlâ Efendi’s Report on the Followers of Sheykh Bedreddin”. Osmanlı Araştırmaları, VII-VIII, s.115-122.
BALİVET, Michel (2000). Şeyh Bedreddin Tasavvuf ve İsyan, çev. Ela Gültekin. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Dukas (1956). Bizans Tarihi, çev. Vladimir Miroğlu. İstanbul: İstanbul Matbaası.
DÜZDAĞ, M. Ertuğrul (2012). Kanuni Devri Şeyhülislamı Ebussuud Efendi Fetvaları, İstanbul: Kapı Yayınları.
HATLAS. J.- ZYROMSKI, M. (2011). “Bucak’taki Gagauzların Hayatında Din”. çev. Ramazan Adıbelli, TÜBAR, XXIX- Bahar, s. 533-549.
İbn Battûta Tancî (2004). İbn Battûta Seyahatnâmesi, C. I, çev. A. Sait Aykut. İstanbul: YKY.
İdris-i Bitlisî (2008). Heşt Bihişt, C.II, haz.Mehmet Karataş, Selim Kaya, Yaşar Baş.Ankara: BETAV.
OKİÇ, M. Tayyib (1952). “Sarı Saltuk‟a Ait , Bir Fetva”. A.Ü.İ.F.D., C.1, S.1, 48-58.
OCAK, Ahmet Yaşar (1999). Osmanlı Toplumunda Zındıklar ve Mülhidler, İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
OCAK, Ahmet Yaşar (2002). Sarı Saltık, Popüler İslam‟ın Balkanlardaki Destanî Öncüsü, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
Saygı, Hakkı (2010). Şeyh Safi Buyruğu ve Rumeli Babağan (Bektaşi) Erkanları, İstanbul: Saygı Yayınları.
CEYHAN, Semih (2012). “Varidat”. C. 42, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay., s.520-522.
Şücâ’eddin Velî (Sultan Varlığı) ve Velâyetnâmesi (2010), yay. haz. Yağmur Say. Ankara: Sistem Matbaacılık.