HANEFÎ MEZHEBİNE HİNTLİ BİR YORUM: FERÂİZİYYE HAREKETİ

Hint alt kıtasında 18. yüzyıldan itibaren hadis-fıkıh merkezli tartışmaların yoğunluğu giderek artmış, Hanefî mezhebinin hâkim olduğu bu coğrafyada mezhebin görüşlerinin hadise dayalı delillerinin tartışılması ve sahih hadis kitaplarına arz edilmesine yönelik eğilimler ortaya çıkmıştır. Bâbürlü Devleti’nin yıkılması ile Hint-İslam toplumunu bir arada tutmak ve eğitmek amacıyla ortaya çıkan cemaatler arasında furûʻ-i fıkha dair ortaya çıkan tartışmalar birbirini tekfir edecek dereceye kadar ulaşmıştır. Bu dönemde modernizmin tesiri ile sadece Kur’ân’ın hükümleri ile ameli savunan Ehl-i Kur’ân hareketi Hint alt kıtasında kabul görmeye başlamış, Yemenli ihyâ önderi Şevkânî’nin görüşleri bir taraftan alt kıtada yayılırken diğer bir taraftan Vehhâbilik farklı bölgelerde etkisini arttırmıştır. Bu çalışma 19. yüzyılda Bengal’de Hacı Şeriatullah önderliğinde ortaya çıkan ve Vehhâbîliğin tesirinde kalmış bir hareket olan Ferâiziyye’yi fıkıh ilmi merkezinde incelemeyi hedeflemektedir. Kendilerini Hanbelî geleneğinin takipçisi olarak gösteren Vehhâbîler’in görüşlerine meyletmekle birlikte Hanefî mezhebine müntesip olduklarını söyleyen Ferâiziyye mensuplarının ortaya çıkardıkları bu sentez çalışmanın mevzuunu teşkil etmektedir. Zira Vehhâbîlik tarihi bakımından da öncesinde bir benzeri bulunmayan Hanefî-Vehhâbî bir çizginin özel bir yerinin bulunduğu söylenebilir.

Anahtar Kelimeler:

Ferâiziyye hareketi, Hanefî mezhebi, Vehhâbîlik, Hint alt kıtası

AN INDIAN COMMENTARY ON HANEFI SECT: FARAIDI MOVEMENT

The intensity of the hadith-jurisprudence centered discussions increased in the Indian subcontinent from the 18th century. There have been tendencies to discuss the evidence of the views of this sect based on sunne. The debates between the congregations reached a dimension that would accuse each other with profanity. Ahli-Qur'an which was influenced by the modernism began to be accepted. While the views of Shawkânî spread in this region, on the other hand Wahhabi movement increased his influence. This study aims to examine a movement that has emerged in Bengal in the 19th century under the leadership of Hacı Seriatullah in terms of Islamic law. The subject of this article is the synthesis of the Ferâiziyye movement which is inclined to the Wahhabi movement but says that they are in the Hanafi sect. It can be said to a Hanafi-Wahhabi line have a special place in history of Wahhabi and Hanafi sect.

Keywords:

Faraidi movement Hanafi sect, Wahhabism, Indian subcontinent, daru’lharp,

PDF

___

Abbott, Freeland, “The Transformation of The Jihad Movement”, The Muslim World, 52/4 (1962), 288-295.

Abdülhay el-Hasenî, Abdülhay b. Fahrüddin b. Abdilali, Nüzhetü’l-havâtır ve behcetü’l-mesâmi ve’n-nevâzır, Beyrut: Dâru İbn Hazm, 1999.

Akkad, Abbas Mahmûd b. İbrâhim, el-İslâm fi’l-karni’l-ʻişrîn, Kahire: Nahdatu Mısır, ts.

Arangül, Muammer, İslam Hukuku Açısından Kanunların Bağlayıcılığı, İstanbul: Hikmetevi Yayınları, 2017.

Ataöv, Türkkaya, Keşmir, Hindistan ve Komşuları (çev. Funda Keskin Ata - Elif Ağaoğlu), Ankara: Türk Tarih Kurumu, 2014.

Aydın, Ahmet, “Bâbürlüler Döneminde Fıkıh Eğitimi ve Medreselerde Okutulan Fıkıh Kitapları”, TİDSAD, 17 (2018), 301-315.

Aydın, Ahmet, “Hint Alt Kıtasında Hanefî Geleneği: Bâbürlüler”, IV. Uluslararası Şeyh Şa’bân-ı Velî Sempozyumu -Hanefîlik-Mâturîdîlik- (edt. Cengiz Çuhadar, Mustafa Aykaç), Kastamonu: Kastamonu Üniversitesi Matbaası, 2017, II, 460-488.

Aydın, Ahmet, “Şah Veliyyullah ed-Dihlevî ve Dihlevîlik”, (doktora tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2013).

Aziz Ahmed, Hindistan ve Pakistan’da Modernizm ve İslam (çev. Ahmed Küskün), İstanbul: Yöneliş Yayınları, 1990.

Aziz Ahmed, Hindistan’da İslam Kültürü Çalışmaları (çev. Latif Boyacı), İstanbul: İnsan Yayınları, 1995.

Bayur, Y. Hikmet, Hindistan Tarihi, 2. baskı, Ankara: Türk Tarihi Kurumu Basımevi, 1987.

Bose, Sugata, The New Cambridge History of India, Cambridge: Cambridge University Press, 2003.

Bulgur, Durmuş, “Kadıyânilik”, Şarkiyat Mecmuası, 13 (2008), 1-38.

Bulgur, Durmuş, “Pakistan Bağımsızlık Hareketi’nin Fikri Arka Planı”, Selçuk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 12 (1998), 33-43.

Bulgur, Durmuş, “Ticaretten Sömürgeciliğe XIX. Yüzyılda Hindistan ve İngiliz Hâkimiyeti”, Divan: Disiplinlerarası Çalışmalar Dergisi, 17 (2004), 63-102.

Bulut, Yücel, “Hindistan'da İngiliz Sömürgeciliği, Oryantalizm ve William Jones”, İstanbul Üniversitesi Sosyoloji Dergisi, 3/6 (2003), 71-106.

Büyükkara, Mehmet Ali, Çağdaş İslami Akımlar, İstanbul: Klasik, 2015.

Chattopadhyay, Dilip Kumar, “The Ferazee and Wahabi Movements of Bengal”, Social Scientist, 6 (1977), 42-51.

Choudhury, Nurul Hossein, “Faraizi Movement and Zamindars of Nineteenth Century Bengal: The Story of a Peasant Movement”, Journal of International Studies, 9 (2013), 113-128.

Dasgupta, Atis, “Islam in Bengal: Formative Period”, Social Scientist, 32/3-4 (2004), 30-41.

Fazlurrahman, İslam (çev. Mehmet Dağ - Mehmet Aydın), 2. bs., Ankara: Selçuk Yayınları, 1992.

Firdous, Shamim, “Development of Modern and Western Education Among Muslims in Bengal from 1835 to 1947: A Comparative Study”, Proceedings of the Indian History Congress, 73 (2012), 906-918.

İbnü’l-Hümâm, Kemâleddin Muhammed b. Abdilvâhid, Fethü’l-kadîr, Beyrut: Dâru’l-Kütübi’lİlmiyye, 2003.

Jamal Malik, Islam in South Asia, New Delhi: Orient Blackswan Private Limited, 2012.

Kulke, Hermann-Rothermund, Dietmar, Hindistan Tarihi (çev. Müfit Günay), Ankara: İmge Kitabevi, 2001.

M. Mujeeb, The Indian Muslims, New Delhi: Munshiram Manoharlal Publishers, 1985.

Mehdî el-Mûsevî, Ebû’l-Aʻlâ el-Mevdûdî Fikruhu’s-siyâsiyye ve Tecrübetuhu’l-ictimâiyye (çev. Raʻd el-Haccâc), Beyrut: Merkezu’l-Hadârati Li-tenmiyeti’l-Fikri’l-İslâmî, 2018.

Metcalf, Barbara Daly, Islamic Revival in British India: Deoband, 1860-1900, Princeton: Princeton University Press, 1982.

Miller, Kathryn A.,“Muslim Minorities and the Obligation to Emigrate to Islamic Territory: Two fatwās from Fifteenth-Century Granada”, Islamic Law and Society, 7/2 (2000), 256- 288.

Momin, A. R., “The Indo-Islamic Tradition”, Sociological Bulletin, 26/2 (1977), 242-258.

Muhammad Ahsan Ullah, “Ideology of The Faraizi Movement of Bengal”, (doktora tezi, Hindistan: Aligarh Muslim University, 2001).

Muhammad Husain, “Muslim Bengal and Pakistan”, Pakistan Horizon, 35/2 (1982), 10-28. Muhammed eş-Şeybânî, Kitâbu’l-Asl, Beyrut: Âlemü’l-Kütüb, 1990.

Muinuddin Ahmad Khan, “Faraidi Movement”, Islamic Studies, 9/2 (1970), 123-147.

Mushirul-Haq, Shah Abdul Aziz: His Life and Time, Lahore: Institute of Islamic Culture, 1995.

Özcan, Azmi, “Hindistan'da İngiliz Hâkimiyeti ve Ulemânın Tavrı”, Dîvân: İlmî Araştırmalar, 9/17 (2004), 103-115.

Özcan, Azmi, “Keramet Ali”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XXV, 270-271.

Özel, Ahmet, İslam Hukukunda Ülke Kavramı, İstanbul: Marifet Yayınları, 1982.

Qasmi, Ali Usman, “Towards A New Prophetology: Maulwi Abdullāh Čakŕālawi's Ahl al‐Qur’ān Movement”, The Muslim World, 99 (2009), 155-180.

Qeyamuddin Ahmad, The Wahhabi Movement in India, New Delhi: Manohar, 1994.

Qureshi, M. Naeem, “Ferâiziyye”, TDV İslam Ansiklopedisi (DİA), XII, 365-366.

Peters, Rudolph, İslam ve Sömürgecilik (çev. Süleyman Gündüz), İstanbul: Nehir Yayınları, 1989.

Rizvi, Saiyid Athar Abbas, “The Breakdown of Traditional Society”, The Cambridge History of Islam içinde (edt. P.M. Holt - A.K. Lambton - B. Lewis), Cambridge: Cambridge University Press, 2003, s. 67-96.

Rizvi, Saiyid Athar Abbas, Shah Abd al-Aziz: Puritanism, Sectarian, Polemics and Jihad, Canberra: Ma’rifat Publishing House, 1982.

Robinson, Francis, Islam and Muslim History in South Asia, New Delhi: Oxford University Press, 2003.

Santimoy Ray, Freedom Movement and Indian Muslims, New Delhi: People's Publishing House, 1983.

Sarkar, Jadunath, The fall of the Mughal Empire: 1789-1803, New Delhi: Orient Blackswan Private Limited, 2013.

Serahsî, Ebû Bekir Şemsüleimme Muhammed b. Ahmed b. Sehl, el-Mebsût, Beyrut: Dâru’lMaʻrife, ts., I-XXXI. Shafi Ali Khan, “Nationalist Ulama’s Interpretation of Shah Wali Allah’s Thought and Movement”, Journal of the Pakistan Historical Society, 37/3 (1989), 209-248.

Şâfiî, Ebû Abdillah Muhammed b. İdris b. Abbâs, el-Ümm, Mansure: Dâru’l-Vefâ, 2001.

Şah Abdülazîz, Abdülazîz b. Ahmed b. Abdirrahim ed-Dihlevî, Fetâvâ’l-Azîzî, Pakistan: Said Company, 1408/1987.

Vural, Suat, “Hindistan’da İngiliz Yönetimi”, (doktora tezi, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2006).

Zevâdî, Züheyyir, Şah Veliyyullah Tecdîdü’d-dîn ve Tecdîdü’d-dünyâ, Beyrut: Müessesetü’lİntişâri’l-Arabî, 2012.

Zillur R. Khan, “Islam and Bengali Nationalism”, Asian Survey, 25/8 (1985), 834-851.