USÛL-FURÛ‘ ETKİLEŞİMİNE SON DÖNEMDEN BİR ÖRNEK: MANSÛRÎZÂDE SAÎD VE CEVÂZ MESELESİ

Osmanlı’nın son dönemi, yaşanan siyasî, sosyal ve ekonomik buhranlar sebebiyle pek çok Fıkhî meselenin tartışıldığı bir zaman dilimi olmuştur. Bu dönemde usûl-i fıkıh ve furû‘ arasındaki etkileşimin de güzel örneklerine rastlanmaktadır. Bu örneklerden birini sunmayı amaçlayan bu makalede, Mansûrîzâde Said Bey’in “Cevaz şer‘î bir hüküm değildir” iddiâsının sâikleri irdelenmiştir. Giriş bölümünde Mansûrîzâde'nin görüşlerinin hangi şartlarda serdedildiğini anlayabilmek maksadıyla dönemin fikrî ortamına kısa bir bakış yapılmıştır. Mansûrîzâde'nin bu meseleyi ele alış farkını göstermek adına birinci bölümde klasik usûl literatüründe problemin nasıl işlendiğine yer ver verilmiştir. İkinci bölümde, Mansûrîzâde'nin ilmî kişiliği hakkında kısa bir bilgi verildikten sonra onun cevâzın ahkâm-ı şer‘iyye’den olmadığı görüşüne açıklık getirilmiştir. Yine bu bölümde, Mansûrîzâde'yi bir usûl problemini tekrar gündeme taşımaya sevkeden âmiller sıralanmıştır. Sonuç kısmında Mansûrîzâde'nin bir usûl problemini, güncel bazı furû‘ problemlerinin çözümü için kullanmasının, fıkıh tarihinde usûl-furû‘ etkileşimi açısından dikkate değer bir örnek olduğu neticesine ulaşılmıştır.

Anahtar Kelimeler:

Usûl, furû‘, ibâha, hüküm

AN EXAMPLE OF USUL-FURU‘ INTERACTION IN THE LAST PERIOD: MANSURIZADE SAID AND THE ISSUE OF PERMISSIBILITY

Because of the politic, social and economic crises, the last years of Ottoman have been a time period that many fiqh issues were disscussed in. Also in this period, it is found good examples of usûl-furû‘ (theory-practise) interaction. In this article that aims to provide one of these examples, the underlying reasons of Mansurizade Said’s view that “The permissibility/al-ibâhah is not a legislative rule”, have been examined. In order to understand that Mansurizade’s views emerged on what conditions, a brief overview of intellectual situation of the period was offered in the introduction section. To demonstrate Mansurizade’s difference in handling of this issue, in the first section it was presented how the problem was addressed in the classical usûl literature. In the second section, after giving a brief about Mansurizade’s scientific personality, his opinion of permissibility was clarified. Likewise in this section, the factors led him to put a theoretical (usûl) problem back on the agenda again were listed consecutively. In the result section, it has been reached that Mansurizade’s handling an usûl issue to solve some current furu‘/practical problems is a remarkable example of Usul-furu‘ interaction in the history of fiqh.

Keywords:

Usul, fiqh, permissibility/al-ibâha, rule,

PDF

___

Ahmed Naim; “Taaddüd-i Zevcât İslamiyette Men Olunabilir mi imiş?”, Sebîlü’r-Reşâd, c. 12, sy. 298 (1330), s. 216-221, sy. 300, s. 248-250.

----------; “İnsâfın O Yerde Nâmı Yok mu?”, SR c. 12, sy. 306 (1330), s. 351-356.

----------; “Li’l-bâtıli Savletün Sümme Yezmahil”, SR c. 12, sy. 304 (1330), s. 309-314.

----------; “Yine Teaddüd-i Zevcata Dâir”, SR, c. 12, sy. 308 (1330), 376-384.

Akpolat, Davud Yıldız; “II. Meşrûtiyet Dönemi Sosyolojisinin Kaynakları II: İslâm Mecmuası”, Türkiye Günlüğü, 45/Mart-Nisan 1997.

el-Âmidî, Ebu’l-Hasen Ali b. Muhammed; el-İhkâm fî usûli’l-ahkâm, thk. Seyyid el-Cümeylî, Dâru’l-kitâbi’l-Arabî, Beyrut 1404.

Arai, Masami; Jön Türk Dönemi Türk Milliyetçiliği, (çev. Tansel Demirel) İstanbul 2000.

el-Arûsî, Muhammed Abdülkâdir, el-Mesâilü’l-Müşterake beyne usûli’l-fıkh ve usûli’d-din, Mektebetü’r-Rüşd.

Aydın, Mehmet Akif; İslâm-Osmanlı Âile Hukuku, İstanbul 1985.

----------; "Osmanlılarda Aile Hukukunun Tarihi Tekâmülü", Sosyo-Kültürel Değişme Sürecinde Türk Ailesi I-III, Ankara, 1992.

----------; “Hukuk-ı Âile Kararnamesi”, DİA, XVIII, s. 314-318.

----------; “İslâmcılık”, DİA, XXIII, s. 67-70.

el-Bâcî, Ebu’l-Velîd, İhkâmu’l-fusûl fî ahkâmi’l-usûl, thk. Abdülmecid Türkî, Dâru’l-Garbi’l-İslâmî, Beyrut 1995.

----------; Kitâbu’l-hudûd fi’l-usûl, thk. Nezih Hammâd, nşr. Müessesetü’z-Za’nebî, Beyrut 1973.

el-Bâkıllânî, Ebû Bekir; et-Takrîb ve’l-irşâd (es-sağir), thk. Abdülhamid b. Ali Ebû Zenîd, Müessesetü’r-Risâle, II. Baskı, Beyrut 1998.

Bardakoğlu, Ali; “Câiz”, DİA, VII, s. 27-28.

el-Basrî, Ebu’l-Hüseyin; el-Mu’temed fî usûli’l-fıkh, thk. Muhammed Hamidullah, el-Ma’hedu’l-ilmiyyu’l-Fransî, Dımeşk 1964-1965.

Bayur, Hikmet; Türk İnkılabı Tarihi, c. II, Ankara, 1952.

Berkes, Niyazi; Türkiye’de Çağdaşlaşma, Doğu-Batı Yayınları, İstanbul 1978.

Celal Nuri; İttihad-ı İslâm, İstanbul, 1331/1913.

el-Cüveynî, Ebu’l-Meâlî; el-Burhân fî usûli’l-fıkh, thk. Abdülazîm ed-Dîb, Katar 1399.

----------; Kitâbu’t-Telhîs fî usûli’l-fıkh, thk. Abdullah Cevlem en-Nibâlî, Beşir Ahmed el-Umerî, Dâru’l-Beşâiri’l-İslâmiyye, Beyrut 1996.

Çağatay, Neş’et; Güncel Konular Üzerine Makaleler, Ankara 1994.

Dönmez, İbrahim Kâfi; “Mubah”, DİA, XXX, 341-345.

Erdoğan, Mehmet; İslâm Hukukunda Ahkâmın Değişmesi, II. Baskı, İstanbul 1994.

Fâtıma Âliye-Mahmud Es’ad; Taaddüd-i Zevcât, Kostantınıyye 1316.

Ferrâ, Ebû Ya’lâ; el-Udde fî usûli’l-fıkh, thk. Muhammed Abdulkâdir Ahmed Atâ, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2002.

Fındıkoğlu, Ziyaeddin Fahri; Hukuk Sosyolojisi, İstanbul, 1958.

----------; İctimâiyyât, c. III, İstanbul 1958.

----------; “Âile ve Kadın Telakkisinde Tebeddül”, Tanzimat I, s. 649-655.

----------; “Tanzimatta İctimâî Hayat”, Tanzimat I, İstanbul 1940.

----------; “Âile Hukukumuzun Tedvini Meselesi”, Ebu’l-ûlâ Mardin’e Armağan, İstanbul, 1943.

Gazzâlî, Ebû Hâmid Muhammed b. Muhammed; el-Mustasfâ min ilmi’l-usûl, el-Matbaatü’l-Emiriyye, Kâhire (Bulak) 1322.

----------;el-Mustasfâ, İslâm Hukukunda Deliller ve Yorum Metodolojisi terc. Yunus Apaydın, Rey Yayıncılık, Kayseri 1994.

Gökalp, Ziya; “Diyânet ve Kazâ”, İM, c. IV, s. 756-760.

----------; “Fıkıh ve İctimâiyyât”, İM, c. I, sy. 2, 1330 (1914) s. 42-44.

İbn Akil, Ebu’l-Vefa Ali el-Bağdâdî; el-Vâzıh fî usûli’l-fıkh, thk. George el-Makdisî, en-Neşrâtu’l-İslâmiyye, I. Baskı, Beyrut 1996, I, 34-38.

İbn Manzûr; Lisânu’l-Arab, “cvz” mad., III, 239.

İzmirli, İsmail Hakkı; “Cevâzın Ahkâm-ı Şer’den Olup Olmadığı Hakkında Nizâ Nizâ-ı Lafzîdir” Sebilü’r-Reşâd, c. XII, s. 303; sy. 304, s. 315-319; sy. 305, s. 326-329; sy. 306, 345-351; sy. 307, s. 358-360; sy. 327, s. 114; c. XIII, sy. 329, s. 128-129; sy. 330, s.135-137; sy. 331, s. 144-145; sy. 332, s. 152-153.

Kahraman, Abdullah; “Mansûrîzâde Said’in Klasik Fıkıhçılara Yönelttiği Bazı Eleştiriler”, CÜİFD, V, sy. 1, s. 223-262.

Kara, İsmail; “Türkiye’de Din ve Modernleşme Yahut Modernleşme Teşebbüslerinin Dinileşmesi”, Dergâh, c. XII, sy. 136, s. 15-20.

----------; “Çağdaş Türk Düşüncesi Nasıl Ele Alınabilir” Dergâh, c. VIII, sy. 90, s. 15-17.

Koca, Ferhat; “Helâl”, DİA, c. XVII, s. 176.

Kevser Kâmil Ali-Sâlim Öğüt; “Çok Evlilik”, DİA, VIII, s. 365-369.

Küçük Hamdi; “Makale-i Mühimme”, Beyânü’l-Hak, c. I, sy. 18, s. 402.

Mansûrîzâde, Mehmed Said; Keşfü’l-Ğıtâ Ani’l-Hata İzmir 1310.

----------; Tatbîkât-ı Mecelle, İzmir 1328.

----------; Hakîkat-i İslâm, Aydın 1329.

----------; Usûl-i İctihad, İzmir, 1329 (1913).

----------; Meşrûtiyetin Muhafazası Meclis-i Mesdûdun İâdesiyle Kâimdir, İzmir 1329.

----------; “Taaddüd-i Zevcât İslâmiyette Men Olunabilir”, İM, c. I, sy. 8, s. 233-238

----------; “Taaddüd-i Zevcât Münâsebetiyle (Cevâba Cevab)”, İM, c. I, sy. 9, s. 280-284.

----------; “Cevâzın Ahkâm-ı Şer’iyyeden Olmadığına Dâir” İM, c. I, sy. 10, s. 295-303

----------; “Taaddüd-i Zevcât Münâsebetiyle (Efkâr-ı Umûmiyyeye)”, İM, c. I, sy. 11, s. 325-331

----------; “Taaddüd-i Zevcât Münâsebetiyle (Yine Efkâr-ı Umûmiyyeye)” İM, c. I, sy. 12, s. 367-371.

----------; “Taaddüd-i Zevcât” İM, c. II, sy. 13, s. 397-403

----------; “Cevâzın Ahkâm-ı Şer’iyyeden Olmadığına Dâir (İzmirli İsmâil Hakkı Beyefendi’ye)”, İM, c. II, sy. 14, s. 429-432.

----------; “İctihad Hataları”, İM, c. II, sy. 21, s. 535-541.

----------; “Müdâfaa (İzmirli İsmâil Hakkı Efendi’ye), İM, c. II, sy. 22, s.553-554.

----------; “İctihad Hataları”, İM, c. II, sy. 23, s. 564-566.

----------; “Cevâz Makalesine Mukâbeleye Müdafaa”, İM, c. II, sy. 23, s.570-575.

----------; “Cevâzın Ahkâm-ı Şer’iyyeden Olmadığına Dâir (İzmirli İsmâil Hakkı Efendi’ye)”, İM, c. II, sy. 24, s. 582-588.

----------; “Cevâzın Ahkâm-ı Şeriatten Olmadığına Dâir (İzmirli İsmâil Hakkı Efendi’ye)”, İM, c. III, sy. 25, s. 599-604.

----------; “İctihad Hataları”, İM, c. III, sy. 26, s. 616-619.

----------; “İctihad Hataları”, İM, c. III, sy. 27, s. 636-639.

----------; “İctihad Hataları”, İM, c. III, sy. 28, s. 647-650.

----------; “İctihad Hataları”, İM, c. IV, sy. 38, s. 804-808.

----------; “Tenkit ve Takriz”, İM, c. IV, sy. 43, s. 885-888.

----------; “Tenkit ve Takriz” İM, c. IV, sy. 44, s. 903-905.

----------; “Tenkit ve Takriz”, İM, c. IV, sy. 48, s. 963-967.

----------; “Tenkit ve Takriz”, İM, c. IV, sy. 49, s. 984-986.

----------; “Şeriat ve Kanun”, DFHM, c. II, sy. 6, s. 531-535; c. II, sy. 8, s.601-606.

----------; “Şeriat ve Kanun”, İM, c. IV, sy. 53, s. 1048-1054.

Medkûr, Muhammed Sellâm; Nazariyyetü’l-İbâha inde’l-usûliyyîn ve’l-fukahâ, II. baskı, 1984,

Mustafa Sabri; “Din-i İslâm’da Hedef-i Münakaşa Olan Mesâilden Taaddüd-i Zevcât”, Beyanü-l Hak, yıl: I (1324), sy. 11, s. 226 vd.

Nikâh-ı Medeni ve Talâk Hakkında Hukuk-ı Âile Kararnamesi, İstanbul 1336.

Okur, Kâşif Hamdi; “II. Meşrûtiyet Dönemi İslâm Hukuku Tartışmalarından Bir Kesit (Mansûrîzâde Said ve Seyid Bey Örneği)”, Dinî Araştırmalar, Eylül-Aralık 1999, c. 2, sy. 5, s. 255-284.

Özcan, Azmi; “İslâmcılık”, DİA, XXIII, s. 62-65.

Öztürk, Said; “Osmanlı Toplumunda “Çok Eşlilik” ”, Tarih ve Düşünce, 2001-Mart, sy. 2001/03, s. 10-21.

Şâtıbî; Muvâfakât, Terc. Mehmet Erdoğan, c. I, İstanbul 1990.

Şerafeddin; “Cevâzın Ahkâm-ı Şer’iyyeden Olmadığına Dâir”, İM, c. I, sy: 12, s. 357-360; c. II, sy. 14, s.425-429.

Tunaya, Tarık Zafer; Türkiye’de Siyasal Partiler, (II. Baskı) İstanbul 1988.

----------; Türkiyenin Siyasi Hayatında Batılılaşma Hareketleri, İstanbul 1960.

Ülken, Hilmi Ziya; Türkiye’de Çağdaş Düşünce Tarihi, İstanbul 1979.

----------; “Tanzimattan Sonra Fikir Hareketleri”, Tanzimat I, İstanbul 1940, s. 757-775.

Velidedeoğlu, Hıfzı Veldet; “Kanunlaştırma Hareketleri ve Tanzimat”, Tanzimat I, İstanbul 1940, s. 139-209.

Yavuz, Salih Sabri; “İsferâyînî, Ebû İshak”, DİA, XXII, 515-516.

ez-Zerkeşî, Bedreddin Muhammed b. Abdillah b. Bahadır; el-Bahru’l-muhît fî usûli’l-fıkh, thk. Muhammed Muhammed Tâmir, Dâru’l-kütübi’l-ilmiyye, Beyrut 2000.

Zeydan, Corci; İslâm Medeniyeti Tarihi, Terc. Zeki Megamiz, Sadeleştiren; Mümin Çevik.

Zuhaylî, Vehbe; Usûlu’l-fıkhi’l-İslâmî, Dâru’l-Fikr, Dımeşk, 1986/1406.