319168

İbn Side ve el-Muhassas Adlı Eseri

Bu çalışmada h. V. yüzyılda Endelüs’te yaşayan dilbilgini İbn Side ve eserleri ele alınmıştır. Üç bölüme ayrılan bu çalışma neticesinde, İbn Sîde’nin onlarca eseri olduğu ancak birkaçı dışında günümüze ulaşmadığı anlaşılmaktadır. İbn Sîde’nin adının duyulmasına sebep olan en önemli eserlerinden birinin el-Muhassas’ olduğu görülmektedir. Bu eser kelimelerin alfabetik ve telaffuz sıralamasına göre değil anlamları göz önünde bulundurularak tasnif edilmiş olan konulu sözlük kategorisinde yer almaktadır. Genelde alıntı yapılan kaynakların zikredildiği bu eserde belli bir konuya ilişkin bütün sözcükler farklı başlıklar altında ele alınmış, sözcükler arasındaki nüanslar belirtilmiş ve zaman zaman sarf ve gramer konularına da değinilmiştir. Arap dili kurallarına dayanak olan Kuran-ı Kerim ayetleri, hadisler ve şiirlerin çokça zikredildiği bu eserde, istifade edilen referanslar ve görüşler detaylı olarak analiz edilmiş ve kimi zamanda söz konusu görüşlerin hatalı olduğu belirtildikten sonra doğrusunun ne olması gerektiği üzerinde durulmuştur. Alışılmış lügat kitaplarının aksine eserde sarf ve gramer konularına da yer verilmiştir.

Anahtar Kelimeler:

Arap Edebiyatı, İbn Side, Lügat, el-Muhassas

IBN SIDE AND HIS BOOK NAMED AL-MUHASSAS

This study examines Ibn Side, a linguist lived in Andalus in V. Century of the Hegira, and his works. It comes to conlusion that Ibn Side wrote a lot of works, but a few of them has reached today. Al-Muhassas is one of his important works that made him well-known. This work may be classified as a subject-based dictionary which collects words not alphabetically and by pronunciation, but according their meanings. In this dictionary, referred sources are usually mentioned, the words connected to a given subject are put together under titles, the nuances between words are implied, and sometimes, morphology and grammar topics are mentioned. This work, citing the verses of Holy Quran, the sayings of the Prophet and poems which are used as a basis for Arabic grammar rules, not only narrates the references and viewpoints, but also analyzes them in details, and occasionally evaluates and corrects them. Unlike ordinary dictionary collections, this book deals with morphology and grammar.

Keywords:

Arabic Literature, Ibn Side, al-Muhassas,

PDF

___

Çiftçi, Mehmet Faruk. (2013). İsmâil Hakkı Bursevî’nin Furûḳ-ı Hakkı Adlı Eseri. Basılmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Temel İslâm Bilimleri Anabilim Dalı Arap Dili ve Belâğatı Bilim Dalı. İstanbul.

Demirayak, Kenan ve Çögenli, M. Sadi, Arap Edebiyatında Kaynaklar, Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayını, Erzurum, 1994.

Halîfât, Sahbân, “el-Muhassas”, DİA. C. XXXI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi. İstanbul, 2006.

Halîfât, Sahbân, “el-Muhkem”, DİA. C. XXXI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi. İstanbul, 2006.

Havît, Vefa Bint Abbas Hasan, en-Nahlu ‘inde'I-'Asmaî ve İbn Sîde Kadîmen ve'n-Nahlu Hâdisen, Camiatu Ümmü’l-Kura, Arap Dili Fakültesi, Yüksek Lisans Tezi, 1983.

Humeydî, Ebû Abdullah b. Futûh, Cezvetü’l-Muktebis fi Tarih Ulemai’l-Endelüs, Thk. Beşşar ‘Avvad Maruf ve Muhammed Beşşar ‘Avvad, Darü’l-Ğarbi’l-İslâmî. Tunus, 2008.

İbn Beşküval, Ebü’l-Kasım Halef b. Abdulmelik, es-Sıla, Thk. İbrahim el-Ebyarî, 1. Baskı, C. I, Daru’ l-Kitabı’l-Mısrî – Daru’l-Kitabi’l-Lübnanî, 1989.

İbn Halkân, Vefeyâti’l-Â’yân. C. III, Dar-Sadır, Beyrut. 1970.

İbn Sîde, Ali b. İsmail, el-Mûhkem ve’l-Mûhitü’l-A’zam, Thk. Abdulhamit Hindavî, Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut, 2000.

İbn Sîde, Ali b. İsmail, el-Muhkem ve’l-Muhitu’l-A’zam, Thk. Mustafa es-Sakâ-Hüseyn Nassâr, Cami’atü’d-Dûveli’l-‘Arabiyye. Kahire. 1958.

İbn Sîde, Ali b. İsmail, el-Muhassas, Thk: Halil İbrahim Ceffal, Dar İhya Turasi’l Arabî, Müessesetu Tarihi’l-Arabî, Beyrut - Lübnan, 1996.

İşbilî, Ebû Bekr Muhammed, İbn Hayr, Fihrist, Darü’l-Kutübi’l-‘İlmiyye, Beyrut, 1998.

İşbilî, Ebû Nasr el-Feth Muhammed b. Ubeydullah. el-Kaysî. Metma’u’l-Enfus ve Mesrahu’t-Teennus fi’Mulahî Ehli’l-Endelüs. Thk. Muhammed Ali Şevâbekî, Dar ‘Ammar, Beyrut, (ts.).

Kadı Sa’id, b. Ahmet b. Sa’id el-Endelüsî, Tabakatü’l-Umem. Neş. Luveys Şeyho el-Yesu’i, Matba’atü’l-Kasolikiyye li’l-Ebâ el-Yesu’iyin, Beyrut, 1912.

Kâtip Çelebi, Keşfu’z-Zunûn. C. I, Dar -İhya Turas’il-Arabî. Beyrut. (ts).

Kıftî, Cemaluddin Ebü’l-Hasen Ali b. Yusuf, İnbahu’r-Ruvat ‘alâ Enbahi’n-Nûhât, Thk. Muhammed Ebü’l-Fadl İbrahim, 1. Baskı, C. II, Darü’l-Fikri’l-Arabi - Müessesetu Kutübü’s-Sikafiyye, Kahire-Beyrut, 1986.

Makdisî, Diyaüddin, el-Muntekâ min Ehbar el-Esma’i, Thk. İzzedin Tenuhî, 1. Baskı, Dımaşk, (ts.).

Özdemir, Mehmet, “Mücahid el-Amiri”, DİA, C. XXXI, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, İstanbul, 2006.

Sabit b. Ebi Sabit el-Luğavî, (1988), Kitabü’l-Fârk, (thk: Hatım Salıh Damın), Müessesetü’r-Risale, Beyrut.

Safedî, Salahâddin Halil b. Eybek, Nektû’l-Himyân fi Nukati’l ‘Umyan. Matba’at’ül-Cemaliyye. Mısır. 1911.

Salih, Rıdane Hüseyn, el-Cuhüdü’s-Sarfiyye li-İbn Sîde fi’Kitabihi’l-Muhassas. Mecelletu Abhas Meysan, Cami’atu Meysan, Irak, C. V, sayı: 10, 2009.

Serkis, Yusuf Elyan, Mu’cem el-Metbu’ât el-Arabiyye ve’l-Muarraba, C. I, Mektebetü’s-Sikafetü’d-Dînîye, Kahire, (ts.).

Suyutî, Celaluddin, Abdurrahman, Buġyetü'l-Vu’ât fi Tabakati'l-Luğaviyin ve'n-Nühat, Thk: Muhammed Ebü'l-Fadıl İbrahim, C. II, 2. Baskı, Darü’l-Fikr, Beyrut, 1989.

Tüccar, Zülfikar, "İbn Sîde". DİA, C. XX, Türkiye Diyanet Vakfı Yayın Matbaacılık ve Ticaret İşletmesi, İstanbul. 1999.

‘Umar, Ahmed Muhtar, ‘İlmü’d-Dilâle, 5. Baskı, Âlemi’-l-Kütüb, Kahire, 1998.

Zehebî, Şemsüddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, Siyeru A’lâmi’n-Nübelâ, Thk. Muhammed Na’im el-‘Arkasusî ve Şuayb el-Arnavûd, (11. Baskı), C. X, Muessesetü’r-Risale. Beyrut, 1996.

Zehebî, Şemsüddin Ebû Abdullah Muhammed b. Ahmed, Tezkirâtü’l-Huffaz, C. III, Darü’l-Kutubi’l-İlmiyye, Beyrut-Kahire, 1989.

Ziriklî, Hayreddin, el-A’lam Kâmus Teracım, C. IV, 15. Baskı, Darü’l-Melâyîn, Beyrut, 2002.